Σαν άντρες η σχέση μας με την υγεία είναι ένα σκωτσέζικο ντους. Από τη μία μπορεί να ζητήσουμε 2 μήνες αναρρωτική για ένα κρυολόγημα επειδή μας έπιασε συνάχι και νομίζουμε ότι είμαστε του θανατά, από την άλλη ακούμε για προληπτικές εξετάσεις, ετήσιο check-up κλπ προτιμούμε να ξαναδώσουμε πανελλήνιες και να πάμε ξανά φαντάροι. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια αυτό φαίνεται να αλλάζει αυτό, αν και τα στερεότυπα καλά κρατούν. Η σημερινή παγκόσμια ημέρα υγείας είναι μια ακόμα ευκαιρία για όλους εμάς να κοιτάξουμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη με γενναιότητα και να πούμε στον εαυτό μας μερικές σκληρές αλήθειες, οι οποίες όμως θα μας σώσουν τη ζωή. Οι άνδρες πεθαίνουν νεότεροι από τις γυναίκες και μάλιστα από αιτίες οι οποίες δεν είναι απαραίτητα θανάσιμες. Είναι ένα φαινόμενο που θα μπορούσε να εξηγηθεί με όρους βιολογίας και ανατομίας φύλου, αλλά δυστυχώς είναι αρκετά πιο σύνθετο και με κοινωνικές προεκτάσεις πρόβλημα. Για να θωρακίσουμε την υγεία μας πρέπει πρώτα να σπάσουμε πολλά στερεότυπα και αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο.
Πριν πάμε στην ουσία του προβλήματος αξίζει να δούμε μερικά στατιστικά στοιχεία που αφορούν την υγεία του άνδρα και θα μας βοηθήσουν να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο. Το 75% όσων αυτοκτονούν είναι άνδρες και είναι η πρώτη αιτία θανάτου για τις ηλικίες κάτω των 40 ετών, αν εξαιρέσουμε τους καρκίνους που σχετίζονται με το φύλο (στήθους, προστάτη κλπ) οι άνδρες που πεθαίνουν από καρκίνο είναι 35% περισσότεροι από τις γυναίκες, οι άνδρες που πεθαίνουν από καρδιακές νόσους είναι διπλάσιοι από τις γυναίκες, οι άνδρες είναι πιο επιρρεπείς σε πνευμονικές νόσους με κερασάκι στην τούρτα τις περισσότερες πιθανότητες κατάληξης από COVID-19 σε σχέση με τις γυναίκες. Η ευρύτητα αυτής της μακάβριας στατιστικής υποδεικνύει ότι υπάρχει ένα βαθύτερο πρόβλημα και δεν αφορά μόνο την ιατρική επιστήμη. Το πρόβλημα είναι ότι οι άνδρες δεν μιλάνε. Για την ακρίβεια μιλάνε, αλλά όχι για την υγεία τους. Ο ίδιος κοινωνικός μηχανισμός που θέλει τη γυναίκα στην κουζίνα της, είναι ο ίδιος που θέλει τον άνδρα να φαίνεται πάντα και παντού ισχυρός, άτρωτος και να μην παραπονιέται. Να μην βρεθεί ποτέ άνεργος, να βγάζει περισσότερα από τη γυναίκα του και να παίζει πρόθυμα τον ρόλο του καλού αστυνομικού όταν γυρίζει σπίτι και η μαμά μαλώνει τα παιδιά ως ο κακός σύμφωνα με την παράδοση. Μια εικόνα που όχι μόνο οφείλει να την καταφέρει αλλά και σε περίπτωση που δεν την καταφέρει να φτιάξει μια επίφαση αυτής.
Ένα «οι άνδρες δεν κλαίνε» on steroids πλανάται πάνω από κάθε άνδρα από την παιδική του ηλικία ακόμα. Μια διαρκής στρεσογόνος κατάσταση και όλοι ξέρουμε πόσο δυσβάστακτο είναι το κόστος του άγχους στη σωματική και ψυχική υγεία. Σύμφωνα με μελέτη, το 58% των ανδρών θεωρεί πως δεν είναι κοινωνικά αποδεκτό να δείχνουν συναισθηματική αδυναμία μπροστά σε κόσμο. Δηλαδή ο ίδιος μηχανισμός κατασκευής του στερεότυπου όχι μόνο δημιουργεί το πρόβλημα, αλλά το μεγεθύνει εμποδίζοντας και την επίλυσή του. Ετσι καλλιεργήθηκε η εικόνα του άνδρα που πίνει μόνος του, αμίλητος και συννεφιασμένος με μοναδική παρέα ένα πακέτο τσιγάρα. Αυτο το βουβό κρύψιμο κάτω από το χαλί με μια στυλιζαρισμένη ανδροπρέπεια έγινε η πρέπουσα και κοινωνικά αποδεκτή αντιμετώπιση του προβλήματος. Άπειρες φορές την έχουμε δει στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο και τη διαφήμιση. Μια κανονικότητα που μόνο κανονική δεν είναι. Στην ίδια μελέτη το 34% των ανδρών πιστεύει πως αν μιλήσει στο εργασιακό του περιβάλλον για κάποιο θέμα ψυχικής υγείας θα απολυθεί. Είναι τέτοια η ταύτιση της αναζήτησης βοήθειας σε θέματα ψυχικής υγείας με το φύλο που εκείνη η καρικατούρα της Αμερικανίδας νοικοκυράς των 50s που πάει σε ψυχολόγο, που από τη μια άνοιξε στις γυναίκες του σήμερα πιο εύκολα την πόρτα του ψυχολόγου και από την άλλη την έκλεισε ερμητικά για τον άνδρα.
Για να γκρεμιστεί αυτή η επιζήμια συνθήκη χρειάζεται προσεκτικός σχεδιασμός. Δεν αρκεί να κουνάμε το δάχτυλο και να φωνάζουμε «πήγαινε να κοιταχτείς». Τέτοιες πρακτικές έχουν συνήθως τα αντίθετα αποτελέσματα. Δεν σπάει έτσι εύκολα η αντίληψη του 25% που φοβάται ότι αν μιλήσει σε ψυχολόγο θα τον «χαπακώσει», του 15% ότι δεν υπάρχει πραγματικό ιατρικό απόρρητο και ενός ακόμα 15% ότι όλα αυτά είναι μαγγανείες.
Όλα αυτά μαζί θέλησε να αντιμετωπίσει το Movember και ήδη τα πρώτα αποτελέσματα έχουν αρχίσει να φαίνονται, αν και είμαστε ακόμα πολύ μακριά από τον στόχο. Ένα αστείο δυο φίλων σε ένα μπαρ έγινε το μεγαλύτερο κίνημα αφύπνισης για θέματα ανδρικής υγείας. Η συζήτηση της αντροπαρέας πλέον δεν εξαντλείται σε πολιτική, ποδόσφαιρο, αυτοκίνητο και γυναίκα. Με χιουμοριστικό τρόπο, έβαλε και την υγεία στη μπάρα. Ανέσυρε το μουστάκι από τα αζήτητα του grooming (δεν είχε όλος ο πλανήτης την ευλογία να έχει ΠΑΣΟΚ για να το έχει ταυτίσει μαζί του) και το μετέτρεψε σε discussion opener. Το να ξεκινήσει να μιλάει ένας άνδρας για ένα θέμα υγείας που τον απασχολεί φαίνεται δύσκολο, αλλά είναι αρκετό; Όχι δεν είναι, αλλά είναι πολύ πιο σημαντικό από όσο νομίζουμε. Μαζί με το fundraising που έχει βοηθήσει τα τελευταία χρόνια την καλύτερη και πληρέστερη ενημέρωση και στην έρευνα που αφορά την ανδρική ψυχική υγεία και τις μορφές καρκίνου που προσβάλουν τους άνδρες, έχει συμβάλει σε ένα μεγάλο βαθμό στην απενοχοποίηση και την κατάργηση του στίγματος του αδύναμου άνδρα που αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα υγείας. Κάποιος που παλεύει με τον καρκίνο ή την κατάθλιψη είναι ένας ήρωας της καθημερινότητας.
Μπορεί να είναι ταυτόχρονα ένας στοργικός πατέρας, ένας άψογος επαγγελματίας, ένας υποστηρικτικός σύζυγος και ταυτόχρονα να παλεύει για την υγεία του. Η απεμπόληση κάθε φύλλου συκής και ντροπής είναι μια διαρκής και εργώδης διαδικασία που μόλις έχει αρχίσει να αποδίδει καρπούς. Θα συνεχίσουμε να μιλάμε για τις ασθένειες χωρίς συστολή ή την φενάκη κάποιας δήθεν πολιτικής ορθότητας.
Για να μιλήσουμε περισσότερο πρέπει να ξέρουμε και τα βασικά τους χαρακτηριστικά. Οι δυο πιο «ανδρικές» μορφές καρκίνου, των όρχεων και του προστάτη είναι εύκολο να αντιμετωπιστούν στα αρχικά στάδια και η συζήτηση βοηθάει πάρα πολύ. Ξεκινώντας με τον καρκίνο στους όρχεις, είναι η πιο συνηθισμένη μορφή καρκίνου στους άνδρες έως 35 ετών. Το ποσοστό πλήρους ίασης φτάνει το συντριπτικό 97% αν διαγνωσθεί έγκαιρα. Η αυτοδιάγνωση σε αυτή την περίπτωση είναι ο κολοφώνας της ίασης. Ένα εξόγκωμα, κάποιο πρήξιμο ή ένα αίσθημα να «σε τραβάνε κάτω» είναι τα σημάδια ότι πρέπει να αναζητήσεις ιατρική συμβουλή. Επειδή ακριβώς αφορά τον ακρογωνιαίο λίθο του ανδρισμού η μυστικοπάθεια συνηθίζεται και είναι επιβλαβής. Παραπληροφόρηση και άγνοια οδηγούν τους άνδρες να πιστεύουν πως κινδυνεύει πως ο ανδρισμός τους, ότι δεν θα μπορούν τεκνοποιήσουν ή θα έχουν στυτική δυσλειτουργία. Τίποτα από όλα αυτά δεν ισχύει άνδρες που υποβάλλονται ακόμα και σε αφαίρεση του ενός όρχι, τεκνοποιούν κανονικά.
Όπως και σε άλλες περιπτώσεις για να υπερνικηθεί ο φόβος, αν ψηλαφίσεις κάτι που σου φαίνεται περίεργο, και δεν είσαι έτοιμος να ψάξεις ειδικό γιατρό, συζήτα το με έναν φίλο που εμπιστεύεσαι, με τον πατέρα σου, ακόμα και με τον παιδίατρό σου αν έχετε κρατήσει οικογενειακές επαφές. Θα πάρεις το κουράγιο και τις κατευθύνσεις για τα παραιτέρω. Δυστυχώς δεν υπάρχει κάποιος άλλος μηχανισμός πρόβλεψης ούτε έχει ταυτιστεί η εμφάνιση αυτού του καρκίνου σε συνάρτηση με άλλους παράγοντες πέρα από την κληρονομικότητα και σε κάποιο βαθμό η κρυψορχία.
Σε άλλο ηλικιακό γκρουπ, αλλά εξίσου ταυτισμένος με τον ανδρισμό και θέμα ταμπού, βρίσκεται ο καρκίνος του προστάτη. Ενώ σπανίως εμφανίζεται σε ηλικίες κάτω των 40 ετών, από τα 50 και πάνω το ποσοστό εκτινάσσεται. Και ενώ ο καρκίνος του προστάτη είναι ο πιο συνηθισμένος στον ανεπτυγμένο κόσμο, μαζί με αυτόν του πνεύμονα, υπολογίζεται ότι σχεδόν όλοι οι άνδρες κάποια στιγμή μετά τα 75 θα εμφανίσουν κάποιο θέμα με τον προστάτη τους, δεν είναι τόσο φονικός. Η έγκαιρη διάγνωση σώζει και σε αυτή την περίπτωση. Η εξέταση του προστάτη, η οποία πρέπει να γίνει για πρώτη φορά με τη συμπλήρωση των 50 ετών ή 45 αν υπάρχει ιστορικό, έχει δαιμονοποιηθεί στο παρελθόν και αυτή ως μια διεργασία που αφαιρεί τον ανδρισμό. Ένα ταμπού και μια ηλιθιότητα που σκοτώνει στην κυριολεξία, γιατί ένας έγκαιρα διαγνωσμένος όγκος με μια αιματολογική εξέταση PSA που ανακαλύπτει έγκαιρα τα καρκινικά κύτταρα σε συνδυασμό με τη δακτυλική εξέταση, αντιμετωπίζεται με 98% επιτυχία και ο ασθενής ζει για πολλες δεκαετίες ακόμα. Δυστυχώς δεν υπάρχουν πάντα συμπτώματα και γι’αυτό η εξέταση είναι αναντικατάστατη. Όταν και αν υπάρχουν συμπτώματα, μοιάζουν με αυτά της προστατίτιδας, δηλαδή δυσκολία κατά την ούρηση και την εκσπερμάτιση.
Ο στόχος αυτού του κειμένου δεν είναι να τρομοκρατήσει κανέναν άνδρα, ειδικά σε μια ημέρα που έχει σαν στόχο την ευαισθητοποίηση και τη σωτηρία. Είναι απλά ένα καμπανάκι υπενθύμισης, όσο περισσότερες αφορμές αρπάζουμε για να γράφουμε για την ανδρική υγεία, τόσες περισσότερες αφορμές δημιουργούνται για μια επίσκεψη σε γιατρό ή μια κουβέντα.
Σε αυτό πρέπει να κάνουμε μια ακόμα αναφορά σε εσένα ειδικά που δεν έχεις κανένα πρόβλημα άγχους ή άλλης ψυχικής πίεσης. Τα lockdown, η καραντίνα, ο πόλεμος και η ακρίβεια έχουν σοβαρές συνέπειες στην ψυχική μεγάλης μερίδας του κόσμου, αν συνυπολογίσουμε και το οικονομικό κόστος τότε η βαρύτητα των συνεπειών αυξάνεται εκθετικά. Σκέψου με ποιον φίλο σου έχεις καιρό να τα πεις, ποιος έχει ψιλοεξαφανιστεί, ποιος απαντά μονολεκτικά και δεν συμμετέχει σε κάποιο group chat που κάποτε έπαιρνε «φωτιά». Μπορεί να μην είναι κάτι σοβαρό, αλλά μπορεί να είναι και σημάδια ότι κάτι δεν πάει καλά. Αν δεν μπορείτε να συναντηθείτε, κάντε μια βιντεοκλήση, φτιάξτε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και αφήστε τον να μιλήσει χωρίς πίεση. Μπορεί να χρειαστεί παραπάνω από μια προσπάθεια, μην εγκαταλείψετε με την πρώτη.
Η σιωπή μερικές φορές είναι η πιο δυνατή κραυγή για βοήθεια, ακούστε τη και μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια και από κάποιον ειδικό.
