Στον απέραντο ουρανό του κινηματογράφου και της θεατρικής τέχνης, υπάρχουν κάποια αστέρια που δεν τρεμοπαίζουν, μα καίνε με σταθερή φωτιά – φλόγες παλιές, αρχοντικές, που φωτίζουν γενιές και γεφυρώνουν κόσμους. Ένα τέτοιο αστέρι είναι ο Patrick Stewart. Με φωνή που μοιάζει να βγήκε από την καρδιά του Σαίξπηρ και βλέμμα που διαπερνά τον χρόνο, ο Stewart δεν είναι απλώς ηθοποιός: είναι μύθος. Είναι θρύλος ζωντανός, που από τις σανίδες του Royal Shakespeare Company μέχρι τα άστρα του Enterprise και τις σκιές των μεταλλαγμένων του Xavier, έπλασε έναν κόσμο από ρόλους που έγιναν σύμβολα.
Γεννημένος το 1940 στο Yorkshire της Αγγλίας, μέσα σε ταπεινότητα και φτώχεια, ο Patrick Stewart δεν κληρονόμησε την τέχνη. Την κατέκτησε. Το θέατρο έγινε το πρώτο του καταφύγιο, και αργότερα το πεδίο της μάχης του. Εκεί, στις αίθουσες που ακόμη αχνίζουν από τις λέξεις του Άμλετ και του Μακμπέθ, ο Stewart έμαθε να ανασαίνει μέσα από την ποίηση και να ζει μέσα από τους χαρακτήρες. Δεν ερμήνευε απλώς τον βασιλιά Ληρ. Gινόταν ο Ληρ. Μέσα από βαθιές εξομολογήσεις.
Αλλά το παγκόσμιο κοινό τον γνώρισε μέσα από μια άλλη σκηνή, πολύ πιο φουτουριστική, και όμως εξίσου τραγική: το διαστημόπλοιο Enterprise του Star Trek: The Next Generation. Στον ρόλο του Jean-Luc Picard, ο Stewart δεν υποδύθηκε απλώς έναν κυβερνήτη διαστημοπλοίου· ενσάρκωσε ένα ιδανικό. Μέσα σε έναν κόσμο γεμάτο λέιζερ, εξωγήινους και τεχνολογικά θαύματα, ο Picard του Stewart ήταν η ηθική πυξίδα. Φιλοσοφημένος, ευγενής, τραγικός όταν έπρεπε, ηγετικός δίχως έπαρση, ανθρώπινος παρά το μέλλον· ήταν ένας ηγέτης που μας έκανε να ελπίζουμε ότι, ίσως, κάποτε, θα αξίζουμε έναν τέτοιο καπετάνιο. Και τι ειρωνεία, που ένας άνθρωπος τόσο ριζωμένος στο αγγλικό δράμα κατόρθωσε να αγγίξει την καρδιά της επιστημονικής φαντασίας με τέτοια καθαρότητα. Δεν προσποιήθηκε ποτέ πως καταλάβαινε από τεχνολογία· καταλάβαινε από ανθρώπους. Και η ανθρωπιά του Picard – αυτή η αξιοπρέπεια μπροστά στο άγνωστο – ήταν τόσο αληθινή, που ακόμη και σήμερα, δεκαετίες αργότερα, παραμένει οδηγός σε καιρούς σύγχυσης.
Ύστερα ήρθαν οι X-Men. Όταν ο Stewart ενσάρκωσε τον Charles Xavier – τον καθηγητή με τις υπερδυνάμεις, το αναπηρικό αμαξίδιο και την ανεξάντλητη πίστη στην ειρήνη – δεν άλλαξε απλώς franchise. Αγκάλιασε έναν άλλον ρόλο-σύμβολο. Ο Xavier του ήταν γαλήνιος σαν ποτάμι, αλλά κρύβει βάθος. Ήταν εκείνος που, παρά την απόρριψη, τον φόβο και τον διωγμό, πίστευε ακόμη στον άνθρωπο. Στον καλό άνθρωπο. Στο ενδεχόμενο της συμφιλίωσης. Ίσως ο Patrick Stewart να μην ήξερε, όταν αποδεχόταν τον ρόλο, πως θα γίνει φωνή όσων νιώθουν «διαφορετικοί», «απέξω», «απειλή». Ίσως να μην περίμενε πως μια κόμικ-ταινία θα μετατραπεί σε καθρέφτη κοινωνικός, σε μάθημα ανεκτικότητας. Μα όπως σε κάθε του ρόλο, έτσι κι εκεί, έφερε μια αλήθεια που υπερέβη τα ειδικά εφέ. Ο Xavier του δεν ήταν απλώς ήρωας· ήταν καθηγητής συνείδησης. Όμως γιατί συνεχίζουμε να τον αγαπάμε; Γιατί, σε έναν κόσμο γεμάτο πρόσωπα που αλλάζουν σαν τις εποχές, ο Stewart μένει αναλλοίωτος στην καρδιά μας;
Ίσως γιατί δεν έχασε ποτέ το μέτρο. Δεν έγινε σταρ· παρέμεινε υπηρέτης της τέχνης. Ενώ άλλοι θεοποιούν τον εαυτό τους, εκείνος αυτοσαρκάζεται με γοητεία, εμφανίζεται σε talk shows με το χιούμορ παιδιού και την αξιοπρέπεια λόρδου. Μπορεί να σου απαγγείλει Σαίξπηρ, αλλά και να διαβάσει συνταγές για κέικ σαν να ήταν προσευχές. Κι εκεί, σε αυτή την αντίθεση, βρίσκεται η μαγεία του: είναι ταυτόχρονα φεγγάρι και ήλιος, βαρύτητα και ελαφρότητα.Είναι σημαντικός για την κινηματογραφική βιομηχανία όχι απλώς λόγω της διάρκειας ή του κύρους του. Είναι σημαντικός γιατί μετέφερε στη μαζική κουλτούρα την ευγένεια του θεάτρου. Γιατί απέδειξε πως η ποίηση μπορεί να χωρέσει σε ένα blockbuster, και πως ο ήρωας δεν χρειάζεται να φωνάζει για να επιβληθεί – αρκεί να πιστεύει. Στον εαυτό του. Στους άλλους. Στο αύριο.
Το 2020, όταν επέστρεψε ως Jean-Luc Picard στην ομώνυμη σειρά, δεν ήταν ένας γέρος που κυνηγάει τη δόξα. Ήταν ένας ηθοποιός που ήθελε να πει κάτι ακόμη. Και το είπε. Με ωριμότητα, με συγκίνηση, με ειλικρίνεια. Ίσως η τελευταία μεγάλη περιπέτεια του Picard να μην ήταν ανάμεσα σε γαλαξίες, αλλά μέσα στην ψυχή του· και εκεί, στο πιο σκοτεινό της σημείο, ο Stewart φώτισε ξανά τον δρόμο. Όχι με ειδικά εφέ· με σιωπή, με βλέμμα, με φωνή. Και σήμερα, σε μια εποχή που το θέατρο παλεύει για προσοχή, που το σινεμά συχνά χάνει τον εαυτό του στην υπερβολή, ο Stewart μοιάζει σαν ένας τελευταίος ιππότης. Όχι της παλιάς φρουράς – αλλά της διαρκούς πίστης στο ότι η τέχνη έχει ψυχή. Και ότι αυτή η ψυχή αξίζει να ακούγεται.
Τον αγαπάμε γιατί, ακόμη και τώρα, δεν παίζει απλώς ρόλους. Μοιράζεται κάτι βαθύτερο. Ίσως μια υπενθύμιση πως, παρόλο που όλα αλλάζουν, κάποιες φωνές μένουν. Και στις σκιές του μέλλοντος, κάποιες παρουσίες συνεχίζουν να μας καθοδηγούν σαν άστρα. Ή σαν άνθρωποι που έγιναν σύμβολα και δεν το ζήτησαν ποτέ.
