Στα τέλη του 9ου αιώνα, η Αγγλία δεν υπήρχε όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Ο χάρτης της Βρετανίας ήταν ένα μωσαϊκό από μικρά βασίλεια – τη Μερκία, τη Νορθούμπρια, την Ιστ Άνγκλια και, κυρίως, το Ουέσσεξ στα νότια. Εκεί, μέσα σε μια εποχή αδιάκοπων εισβολών, πολιτικής αστάθειας και θρησκευτικών αναζητήσεων, γεννήθηκε ο άνθρωπος που θα άλλαζε τη μοίρα ενός ολόκληρου έθνους και θα έβαζε τις βάσεις για την πρώτη ενωμένη ιδέα της Αγγλίας. Ο Άλφρεντ ο Μέγας.
Υπήρξε βασιλιάς από ανάγκη, όχι από φιλοδοξία
Ίσως κάποια πράγματα να τα έχεις ήδη δει χάρη στο Last Kingdom, την σειρά του Netflix όπου τον Άλφρεντ υποδύεται ο David Dawson. Ο Άλφρεντ γεννήθηκε το 849 μ.Χ. στο Γουάντιντζ. Ήταν ο νεότερος γιος του βασιλιά Έθελγουλφ του Ουέσσεξ και ελάχιστοι θα μπορούσαν να φανταστούν ότι θα βρισκόταν ποτέ στον θρόνο – κάτι που και ο ίδιος γνώριζε. Από παιδί έδειξε ιδιαίτερη αγάπη για τα γράμματα και την πίστη, και στάλθηκε στη Ρώμη, όπου τιμήθηκε από τον ίδιο τον Πάπα. Ήταν ένας άνθρωπος βαθιά μορφωμένος για την εποχή του πρώιμου Μεσαίωνα, βαθιά θρησκεύομενος, με ευαίσθητο πνεύμα. Θα τον έλεγε κανείς περισσότερο στοχαστή παρά πολεμιστή. Όμως η μοίρα δεν του επέτρεψε την ησυχία του στις περγαμηνές. Οι σκανδιναβικές ορδές είχαν αρχίσει να σαρώνουν τη Βρετανία. Οι λεηλασίες, οι πυρπολήσεις και οι κατακτήσεις τους απειλούσαν να σβήσουν κάθε ανεξάρτητο αγγλοσαξονικό βασίλειο με τους εισβολείς να έχουν έρθει για να μείνουν. Μέχρι τα μέσα του 9ου αιώνα, σχεδόν όλη η Αγγλία είχε υποταχθεί στους Δανούς (σ.σ.: έτσι αποκαλούσαν όλους τους Βίκινγκς ανεξαιρέτως) και το μόνο βασίλειο που δεν απειλούταν -άμεσα γιατί γενικά αντιμετώπισε και εκείνο απειλή- ήταν το Ουέσσεξ.
Ο πόλεμος για την επιβίωση
Το 871 μ.Χ., μετά τον θάνατο του αδελφού του, ο Άλφρεντ ανέλαβε τον θρόνο. Η κατάσταση στην αγγλική χώρα ήταν δραματική. Οι Βίκινγκς είχαν ήδη κατακτήσει τη Νορθούμπρια, δημιουργώντας οχυρά και κάνοντας επιδρομές. Η Μερκία προσπαθούσε να επιβιώσει με τους Βίκινγκς να βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής, ενώ τα παράλια του Ουέσσεξ φλέγονταν από τις επιδρομές. Οι πρώτες μάχες ήταν αμφίρροπες. Ο Άλφρεντ γνώρισε μικρές νίκες, οδυνηρές ήττες αλλά δεν σκέφτηκε ποτέ να γίνει βασιλιάς-μαριονέτα για τους Δανούς. Το 878 το Ουέσσεξ κινδύνεψε από μια δραματική χειμερινή επιδρομή. Εκείνη τη χρονιά, οι Βίκινγκς υπό τον αρχηγό τους Γκούθρουμ, εξαπέλυσαν μια ξαφνική επίθεση μέσα στον χειμώνα. Ο Άλφρεντ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα και να καταφύγει στους βάλτους του Άθελνι, μια περιοχή γεμάτη έλη στο Σόμερσετ. Είχε μαζί του μόλις μερικούς άντρες και οι κόμηδες του βασιλείου του τον θεωρούσαν νεκρό. Οι χρονικογράφοι γράφουν πως τότε ο Άλφρεντ, μεταμφιεσμένος, ζούσε ανάμεσα στους αγρότες ώστε να μην τον δολοφονήσουν οι δικοί του άνθρωποι. Είναι εκεί που γεννήθηκε και ο διάσημος θρύλος με τις «καμένες πίτες». Μία οικοδέσποινα που τον φιλοξενούσε, τού ανέθεσε να φυλάξει τις πίτες στη φωτιά, μα ο βασιλιάς απορροφημένος από τις σκέψεις του τις άφησε να καούν. Μια ανθρώπινη στιγμή, που αποκαλύπτει έναν ηγέτη σε κρίση μα και σε εσωτερική αναζήτηση.
Η αντεπίθεση και η αναγέννηση
Από τα έλη του Άθελνι, ο Άλφρεντ κατάφερε να οργανώσει τον στρατό του. Συγκέντρωσε δυνάμεις από τους αγρότες, τους τοπικούς άρχοντες και τους λιγοστούς «ιππότες» - μία έννοια που βέβαια δεν υπήρχε τότε . Η αντεπίθεση ξεκίνησε τον Μάιο του 878, όταν οι δύο στρατοί συγκρούστηκαν στη θρυλική Μάχη του Έντινγκτον. Με τακτική ευφυΐα και πειθαρχία, ο Άλφρεντ κατόρθωσε να τσακίσει τις δυνάμεις του Γκούθρουμ. Οι Βίκινγκς αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και λίγο αργότερα ο Γκούθρουμ έγινε ο πρώτος στρατηλάτης Βίκινγκ που βαπτίστηκε χριστιανός, παίρνοντας το όνομα Αέθελσταν. Η νίκη αυτή δεν ήταν απλώς στρατιωτική. Ο Άλφρεντ απέδειξε πως οι Αγγλοσάξονες μπορούσαν να σταθούν ενωμένοι απέναντι σε μια υπέρτερη απειλή. Έθεσε τα θεμέλια για την έννοια της «Αγγλίας» ως ενιαίου βασιλείου, κάτι που όχι μόνο δεν υπήρχε σαν ιδέα αλλά και κανένας άλλος ηγέτης δεν το επιθυμούσε.
Ο νομοθέτης και παιδαγωγός του λαού
Ο Άλφρεντ δεν έμεινε όμως μόνο στρατηγός. Μετά την ειρήνη με τους Δανούς, αφιερώθηκε στην αναδιοργάνωση του κράτους. Δημιούργησε ένα σύστημα οχυρών πόλεων – τα περίφημα burhs – που προστάτευαν τους κατοίκους από μελλοντικές επιδρομές. Αναδιοργάνωσε τον στρατό, καθιερώνοντας ένα σύστημα εναλλαγής ώστε οι αγρότες να μπορούν να υπερασπίζονται τη γη τους χωρίς να εγκαταλείπουν τα χωράφια. Παράλληλα,αντιλήφθηκε πως η ισχύς ενός έθνους δεν εξαρτάται μόνο από τα όπλα, αλλά και από τη γνώση. Θεωρούσε ότι η πνευματική παρακμή των Αγγλοσαξόνων είχε συμβάλει στην παρακμή των βασιλείων τους. Έτσι ξεκίνησε μια εκστρατεία παιδείας και μετάφρασης. Ο ίδιος μετέφρασε στα αγγλοσαξονικά σημαντικά έργα της λατινικής γραμματείας, όπως το “Περί καθήκοντος” του Βοήθιου και το “Ποιμαντικόν” του Πάπα Γρηγορίου. Ήθελε κάθε ελεύθερος άνθρωπος να μπορεί να διαβάζει στη μητρική του γλώσσα τα κείμενα που διδάσκουν την αρετή και τη σοφία. Ήταν επίσης νομοθέτης. υπήρξε από τους πρώτους Ευρωπαίους ηγεμόνες που συνέλαβαν την έννοια του «κράτους δικαίου», πολύ πριν την Νορμανδική οργάνωση του Γουλιέλμου του Νόθου το 1066.
Ο θάνατος και η κληρονομιά
Ο Άλφρεντ πέθανε το 899 μ.Χ., ύστερα από σχεδόν τρεις δεκαετίες στον θρόνο. Οι χρονικογράφοι αναφέρουν πως υπέφερε από μακροχρόνια ασθένεια – ίσως κάποια εντερική πάθηση. Όμως το έργο του δεν έσβησε. Ο γιος του, Έντουαρντ ο Πρεσβύτερος, και η κόρη του, Έθελφλιντ, συνέχισαν το έργο της ενοποίησης και της άμυνας της Αγγλίας. Μέσα σε έναν αιώνα, το όραμα του Άλφρεντ έγινε πραγματικότητα. Οι μεταγενέστεροι τον αποκάλεσαν «ο Μέγας», τίτλο που κανένας άλλος Άγγλος μονάρχης δεν φέρει. Κι όχι μόνο για τις νίκες του, αλλά για την ισορροπία ανάμεσα στο ξίφος και τη γραφίδα, ανάμεσα στη δύναμη και τη σοφία. Ήταν ο βασιλιάς που έσωσε τον λαό του από την καταστροφή και του χάρισε ξανά πίστη, γλώσσα και ταυτότητα.
Ίσως γι’ αυτό, πάνω από χίλια χρόνια μετά, το όνομά του εξακολουθεί να συμβολίζει το ιδανικό του δίκαιου, σοφού και γενναίου ηγεμόνα.
