Ας είμαστε ειλικρινείς, όταν μιλάμε για western films του Sergio Leone, δεν υπάρχουν κακές ταινίες, απλά λιγότερο ή περισσότερο καλές. Και εννοείται πως ανάμεσα σε αυτές, ζουν και αναπνέουν films που αποτελούν τελετουργίες, καλή ώρα το Ο Καλός, ο Κακός και ο Άσχημος.
Γιατί ο Sergio Leone έφτιαχνε τόσο καλά western;
Όχι επειδή είναι απλώς ένα μεγάλο western, κυρίως όμως επειδή τελειοποιεί κάθε εκδοχή του είδους και η απόδειξη είναι ότι 58 χρόνια μετά την πρώτη της προβολή, η ταινία δεν έχει ξεθωριάσει ούτε στο ελάχιστο και σίγουρα δεν έχει μπει στο μουσείο. Αντιθέτως, εξακολουθεί να σηκώνει κουβέντα, διαφωνίες και -για πολλούς- το απόλυτο επιχείρημα ότι το western δεν πέθανε ποτέ. Απλώς κορυφώθηκε.
Με λίγα λόγια, είναι το κορυφαίο western ever!
Αν υπάρχει ένας πρώτος, αδιαπραγμάτευτος λόγος που η ταινία στέκεται στην κορυφή, αυτός είναι η μουσική του Ennio Morricone. Το score του The Good, the Bad and the Ugly δεν συνοδεύει απλώς τις εικόνες, αλλά τις καθορίζει. Από το εμβληματικό main theme μέχρι το «The Ecstasy of Gold», πρόκειται για μουσικά κομμάτια που έχουν περάσει στη συλλογική μνήμη ακόμη και ανθρώπων που δεν έχουν δει ποτέ την ταινία. Είναι από εκείνες τις σπάνιες περιπτώσεις όπου εικόνα και ήχος γίνονται ένα, δημιουργώντας κινηματογραφία που νιώθεις στο στομάχι.
Ο όρος «Western» είναι συνυφασμένος με τον Ennio Morricone
Ύστερα, είναι ότι δεν κρύβεται πίσω από τον μύθο της Άγριας Δύσης. Ο Leone τοποθετεί την ιστορία του μέσα στον Αμερικανικό Εμφύλιο και δεν ωραιοποιεί τίποτα. Δεν υπάρχουν καθαροί ήρωες, ούτε και ένδοξες μάχες, παρά μόνο χάος, απληστία, θάνατος και παραλογισμός. Σε μια εποχή που πολλά western έκλειναν το μάτι στην ιστορική αμνησία, Ο Καλός, ο Κακός και ο Άσχημος δείχνει την Ιστορία όπως ήταν. Πραγματικά βρώμικη και κυνική. Και αυτό, ακόμα και σήμερα, το κάνει να μοιάζει πιο ειλικρινές από δεκάδες μεταγενέστερες προσπάθειες.
Παράλληλα, η ταινία λειτουργεί και ως σάτιρα του ίδιου του είδους. Ο Leone δεν αποδομεί το western με ειρωνεία, αλλά με αγάπη. Παίρνει όλα του τα κλισέ, τους πιστολέρο, τις μονομαχίες, τους «καλούς» και τους «κακούς» και τα ρίχνει στο μπλέντερ, όσο χρειάζεται για να αποκαλυφθεί η υποκρισία τους. Αυτό που το 1966 πέρασε απαρατήρητο από αρκετούς θεατές, σήμερα μοιάζει σχεδόν προφητικό. Ένα western που γνωρίζει ακριβώς τι είναι και δεν φοβάται να το σχολιάσει.
Πάνω από όλα όμως το φινάλε
Τι staredown και αυτό; Όσα χρόνια και αν περάσουν, τέτοια αγωνία δεν έχει ξεπεραστεί ποτέ. Τα close-ups, το μοντάζ, η μουσική που ανεβαίνει ύπουλα και σε κάνει να τρέμεις, η ένταση που κόβεται με το μαχαίρι και μια μονομαχία που εξελίσσεται σε μάθημα κινηματογράφου. Όταν ο Tuco, ο Angel Eyes και ο Man with No Name στέκονται αντικριστά, ο χρόνος διαστέλλεται. Και όταν έρχεται η στιγμή του πυροβολισμού, καταλαβαίνεις γιατί τόσοι δημιουργοί προσπαθούν ακόμα να φτάσουν αυτό το επίπεδο και απλά δεν μπορούν.
Οκτώ γουέστερν που λατρέψαμε για τις σκηνές μονομαχίας τους
Και μέσα σε όλα, υπάρχει ένας «Καλός», που γύρω από τον οποίο περιστρέφεται το φιλμ, δηλαδή ο Man with No Name του Clint Eastwood. Όχι ήρωας, όχι κακός. Ένας καθαρόαιμος antihero, βγαλμένος από τις ηθικές γκρίζες ζώνες της Άγριας Δύσης και αλλά από την παράδοση του Kurosawa. Ψυχρός, κυνικός, αλλά ποτέ μονοδιάστατος. Και απέναντί του, ο Eli Wallach ως Tuco, ίσως ο πιο απολαυστικός “άσχημος” που γέννησε ποτέ το western. Αν ο Eastwood είναι το icon, ο Wallach είναι η ψυχή της ταινίας. Και κάπου ανάμεσά τους ο Κακός, ή αλλιώς «Angel Eyes» του Lee Van Cleef. Τι άλλο να ζητήσει κανείς;
Το «Old Henry» είναι το πιο αδικημένο γουέστερν της εποχής μας
Είναι λοιπόν Ο Καλός, ο Κακός και ο Άσχημος το κορυφαίο western όλων των εποχών; Σίγουρα την πρωτιά διεκδικούν αρκετά φιλμ (βλ. A Fist Full o Dollars, Magnificent 8, κλπ) καμία άλλη ταινία ωστόσο δεν κατάφερε να συνοψίσει, να αποδομήσει και ταυτόχρονα να αποθεώσει το είδος με τέτοια αυτοπεποίθηση. Και αυτός είναι ίσως ο πιο ισχυρός λόγος που, 58 χρόνια μετά, η συζήτηση δεν έχει τελειώσει. Γιατί κάποια έργα δεν μπαίνουν απλώς σε λίστες. Γράφονται στην ιστορία.
