Η ταινία είναι ήδη στα top του Netflix, αλλά στην περίπτωση του «Όνειρα Τραίνων», επιβάλλεται να ακουστεί το κλισέ «Πρέπει να διαβάσεις και το βιβλίο». Η νουβέλα του Ντένις Τζόνσον είναι από εκείνες που αποδεικνύουν πως η λογοτεχνία δεν μετριέται σε σελίδες αλλά σε πυκνότητα ψυχής.
5 ταινίες στο Netflix που θα σου φτιάξουν το κέφι
Ο Τζόνσον γράφει μια ιστορία μικρή σε έκταση αλλά τεράστια σε συναισθηματικό αποτύπωμα, μια αφήγηση που απλώνεται με τη λιτότητα παλιάς αμερικανικής μπλε κορδέλας, γεμάτης σκόνη, ιδρώτα, σιωπές και αόρατους κραδασμούς. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο Ρόμπερτ Γκρέινιερ, ένας εργάτης των σιδηροδρόμων, ξυλοκόπος, άνθρωπος της φύσης και της μοναξιάς, που θα ζήσει μια ζωή τόσο ταπεινή όσο και βαθιά, μια ζωή φτιαγμένη από μικρές κινήσεις, από δουλειές που δεν γράφονται στα βιβλία της ιστορίας αλλά που χωρίς αυτές ο κόσμος δεν θα μπορούσε να σταθεί. Ο Γκρέινιερ είναι το είδος του ανθρώπου που αιχμαλωτίζει ο Τζόνσον καλύτερα από κάθε άλλον. Ένας άνδρας που δεν διεκδικεί τίποτα, που δεν υψώνει ποτέ τη φωνή του, αλλά κρύβει μέσα του μια απέραντη, σχεδόν αρχέγονη ανθρωπιά. Ο Τζόνσον χρησιμοποιεί μια γλώσσα ακριβείας που λειτουργεί σαν κοφτερή λεπίδα και σαν χάδι την ίδια στιγμή. Καμία λέξη δεν περισσεύει, καμία πρόταση δεν φλυαρεί· αντίθετα, η αφήγηση κυλάει με την ήρεμη σταθερότητα ενός ποταμού που ξέρει καλά το μονοπάτι του. Η φύση, πάντα παρούσα, γίνεται κάτι πολύ περισσότερο από σκηνικό: είναι η αναπνοή της ιστορίας. Οι μεγάλες δασικές εκτάσεις, ο καπνός των τραίνων, οι παγωμένοι χειμώνες και τα άγρια ζώα παίρνουν μια σχεδόν μυθική διάσταση, σαν να παρακολουθούμε όχι απλώς τη ζωή ενός ανθρώπου, αλλά τη ζωή ενός ολόκληρου κόσμου που βρίσκεται σε μετάβαση. Γιατί ο Γκρέινιερ δεν είναι μόνο ένας ήρωας. Θα έλεγε κανείς ότι συμβολίζει την ίδια η Αμερική που περνά από την εποχή των πρωτοπόρων στον 20ο αιώνα, από το άλογο στην ατμομηχανή και από το δάσος στη βιομηχανία.
Η κεντρική τραγωδία της ιστορίας -η φωτιά που του στερεί γυναίκα και παιδί- δεν παρουσιάζεται ποτέ με θεατρικότητα. Αντίθετα, ο Τζόνσον την καταγράφει με ψυχρότητα που σπαράζει. Ο Γκρέινιερ δεν λυγίζει όπως περιμένει κανείς από έναν άνθρωπο που χάνει το σύμπαν του. Απλώς συνεχίζει να ζει, σημαδεμένος για πάντα από μια σιωπή που γίνεται το δεύτερο δέρμα του. Εκεί κρύβεται και η μεγαλύτερη δύναμη της νουβέλας. Στη νηφαλιότητα με την οποία κοιτά κατάματα την απώλεια. Δεν την στολίζει, δεν την εξηγεί. Η απώλεια απλώς υπάρχει, όπως υπάρχει ο χειμώνας στο τοπίο του, όπως υπάρχει ο θάνατος των ζώων του δάσους, όπως υπάρχει η φθορά των πραγμάτων. Κι έτσι η τραγωδία αποκτά μια μυστική, σχεδόν τελετουργική βαρύτητα.
5 Σειρές των ’90s που λατρεύαμε πριν το Netflix μας μάθει το binge-watching
Όσο ο χρόνος περνά, ο Γκρέινιερ γίνεται ένα είδος φαντάσματος που κινείται ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους, κάποιες φορές ορατός, άλλες πάλι σαν μέρος της ίδιας της φύσης που τον περιβάλλει. Η νουβέλα παίζει διαρκώς με τα σύνορα μεταξύ ρεαλισμού και ονείρου. Γι’ αυτό και ο τίτλος δεν είναι καθόλου τυχαίος. Τα τρένα, σύμβολα προόδου και φυγής, γίνονται ο άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφονται οι μνήμες και τα οράματα του ήρωα. Ο κόσμος του Γκρέινιερ δεν είναι εντελώς πραγματικός ούτε εντελώς φανταστικός. Είναι ο κόσμος της μνήμης, εκεί όπου η ζωή ανασυντάσσεται μέσα από θραύσματα, εικόνες, θρύλους και μισοειπωμένες ιστορίες.
Αυτή η λεπτή ισορροπία μεταξύ πραγματικότητας και ονειρικού στοιχείου είναι και ο λόγος που η ταινία στο Netflix αποτελεί εξαιρετική συνοδεία της νουβέλας. Η κινηματογραφική μεταφορά αγγίζει την ιστορία με τον ίδιο σεβασμό και την ίδια σιωπηλή δύναμη. Δεν προσπαθεί να εντυπωσιάσει ούτε να μετατρέψει τον Γκρέινιερ σε μια φωνή που στο βιβλίο ποτέ δεν είχε. Αντίθετα, δίνει χώρο στη σιωπή του, επιτρέποντας στο βλέμμα του ηθοποιού να γίνει παράθυρο στον εσωτερικό του κόσμο. Η κάμερα περιπλανιέται στο δάσος με τρόπο σχεδόν τελετουργικό. Εικόνες του χιονιού, των μεγάλων ποταμιών, των τραίνων που καπνίζουν στον ορίζοντα, λειτουργούν σαν προσεκτικές εικονογραφήσεις του λογοτεχνικού ύφους του Τζόνσον. Η ταινία δεν προσπαθεί να αντικαταστήσει το βιβλίο αλλά να το μεταφράσει σε άλλη γλώσσα: στη γλώσσα του φωτός, του αέρα, του χρόνου που ρέει μέσα από τους ήχους και τις κινήσεις. Οι χαρακτήρες αποκτούν σώμα, τοπίο, βάθος. Τα χαμένα πρόσωπα της ζωής του Γκρέινιερ προβάλλουν στην οθόνη σαν φευγαλέες αναμνήσεις, ενώ τα μεγάλα, ήσυχα τοπία λειτουργούν σαν εικόνες από τη συλλογική μνήμη ενός παλιού κόσμου. Η αργή, υπομονετική σκηνοθεσία επιτρέπει στον θεατή να βυθιστεί σε ένα είδος κινηματογραφικού ονείρου, παρόμοιο με εκείνο που το βιβλίο δημιουργεί με τις λέξεις του.
Διάβασε επίσης: H βελγική σειρά του Netflix που όλοι βλέπουν.
Όταν το βιβλίο και η ταινία βιωθούν μαζί, γεννιέται μια εμπειρία πιο πλήρης από τη μία πλευρά μόνη της. Το βιβλίο προσφέρει την εσωτερικότητα, τη λεπτή μουσική των λέξεων· η ταινία προσφέρει την υλικότητα, το χρώμα, τη σιωπηλή αναπνοή της φύσης. Και τα δύο μαζί επιτρέπουν στον αναγνώστη και θεατή να αισθανθεί πως έζησε πραγματικά στο πλευρό του Γκρέινιερ, πως γνώρισε μια εποχή, μια ζωή, μια ψυχή που έμεινε πάντα χαμηλόφωνη αλλά ποτέ ασήμαντη. «Όνειρα τραίνων» είναι μια ιστορία που δεν χρειάζεται φωνές για να ακουστεί.
Αρκεί η σιωπή της.
* To βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες σε μετάφραση Παναγιώτη Κεχαγιά.
