Προειδοποίηση: το κείμενο περιέχει σημαντικά spoilers για το «Frankenstein» του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο.
Κάπου μέσα στα 200 και πλέον χρόνια από τότε που η Μαίρη Σέλλεϋ δημοσίευσε το κλασικό γοτθικό της μυθιστόρημα, χάσαμε λίγο το νόημα της ιστορίας του «Frankenstein» ή, πιο σωστά, του τέρατος του Frankenstein, γνωστού και ως Το Πλάσμα. Ξέρεις για ποιον μιλάω: πράσινος τύπος, βίδες στο λαιμό, τετράγωνο κεφάλι, περπατάει με τα χέρια τεντωμένα μπροστά και επικοινωνεί κυρίως με γρυλίσματα. Οι πιο διαχρονικές εικόνες του Πλάσματος στην pop culture δεν έχουν σχεδόν καμία σχέση με τον τρόπο που περιγράφεται στο Frankenstein ή ο Σύγχρονος Προμηθέας. Στο βιβλίο, είναι οκτώ πόδια ψηλός, με κίτρινο, ημιδιαφανές δέρμα, και το σημαντικότερο είναι εξαιρετικά ευφυής. Τόσο πολύ, που αφηγείται ο ίδιος ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας του.
Σε σύγκριση, λοιπόν, με τα φτηνά «τέρατα» των b-movies που έχουμε συνηθίσει, το Frankenstein του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο (στο Netflix από τις 7 Νοεμβρίου) είναι πολύ πιο κοντά στο αρχικό όραμα της Σέλλεϋ. Δεν προκαλεί έκπληξη, φυσικά, αν σκεφτεί κανείς το έργο του ντελ Τόρο. Έχει μακρά ιστορία στο να δημιουργεί συμπονετικά τέρατα, σε ταινίες όπως ο Λαβύρινθος του Πάνα και το The Shape of Water. Παρ’ όλη όμως την εμφανή του αφοσίωση στην ιστορία της Σέλλεϋ, ο σκηνοθέτης έκανε κάποιες μεγάλες δημιουργικές αλλαγές, με πιο αισθητή, την τροποποίηση του τέλους.
Αν έχεις διαβάσει το βιβλίο, θα θυμάσαι ότι τελειώνει με μια ζοφερή σκηνή στην Αρκτική: ο Victor Frankenstein πεθαίνει, θύμα της ίδιας του της ύβρεως, και το Πλάσμα περιπλανιέται στην παγωμένη τούνδρα, δηλώνοντας πως σκοπεύει να αυτοπυρποληθεί. Είναι ένα συγκινητικό μήνυμα για τους κινδύνους του να «παίζεις τον Θεό» και για τη σημασία του να αντιμετωπίζεις τους άλλους με καλοσύνη. Η βία γεννά βία. Δεν το μαθαίνεις από μένα.
Η εκδοχή του ντελ Τόρο, όμως, τελειώνει σε έναν πιο αισιόδοξο τόνο: καθώς ο Βίκτορ αρχίζει να υποκύπτει στα τραύματά του, ζητά συγγνώμη από το Πλάσμα, το αποκαλεί «γιε μου» και του θυμίζει ότι η ζωή είναι ένα δώρο που δεν πρέπει να πετάξει. Το Πλάσμα, που είχε πάει εκεί για να τον σκοτώσει, συγκινείται και οι δύο συμφιλιώνονται πριν ο Βίκτορ πεθάνει. Ο καπετάνιος του πλοίου, που παρακολουθεί τη σκηνή, διατάζει τους άντρες του να κατεβάσουν τα όπλα και να αφήσουν το Πλάσμα να φύγει ειρηνικά. Για να τους ευχαριστήσει, το Πλάσμα σπρώχνει το πλοίο τους έξω από τους πάγους, βοηθώντας τους να ξεκινήσουν το ταξίδι της επιστροφής. Έπειτα, φεύγει μόνο του, κοιτάζει τον ορίζοντα και χαμογελά ελαφρά καθώς ένα δάκρυ κυλά στο μάγουλό του. Η υπονοούμενη σημασία είναι ότι αποφασίζει να ακολουθήσει τη συμβουλή του δημιουργού του και να συνεχίσει να ζει.
Αρχικά, αυτό το μίσησα. Μου φάνηκε σαν ένα μελό, χολιγουντιανό τέλος σε μια κατά τα άλλα εξαιρετική ταινία, ένα τέλος που υπονόμευε το αρχικό μήνυμα της Σέλλεϋ. Δε με ενόχλησαν οι υπόλοιπες αλλαγές του ντελ Τόρο: έγινε αρκετή κουβέντα για την επιλογή του Jacob Elordi στον ρόλο του Πλάσματος και το κατά πόσο είναι «πολύ όμορφος» για να υποδυθεί ένα πλάσμα διάσημο για την αποκρουστική του όψη. Αλλά, ειλικρινά, είναι 2025. Οκ ας είναι ο Frankenstein ωραίος. Αν μη τι άλλο, αυτό κάνει πιο πειστικό τον άρρητο ρομαντισμό με την Ελίζαμπεθ (Μία Γκοθ). Η διαγραφή του γάμου της Ελίζαμπεθ με τον Βίκτορ και η απεικόνισή της ως μιας από τις λίγες που δείχνουν στο Πλάσμα καλοσύνη και σεβασμό, υπογραμμίζουν ακόμη περισσότερο πόσο φρικτός είναι ο Βίκτορ. Δεν χρειαζόμαστε μια ρομαντική ιστορία που να τον εξανθρωπίζει. Eίναι, τελικά, ένας αλαζόνας ναρκισσιστής που διαμέλισε πτώματα χωρίς να σκεφτεί ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι ή αν θα συναινούσαν στο να συρραφούν τα σώματά τους. Αντιμετωπίζει το Πλάσμα σαν ζώο και το κρατάει αλυσοδεμένο. Φυσικά και η Ελίζαμπεθ θα ένιωθε έλξη για το ευγενικό Πλάσμα αντί για έναν τύπο που μοιάζει με «tech bro» του 19ου αιώνα, παθιασμένο με το biohacking.
Το τέλος, όμως, μου πήρε χρόνο να το αποδεχτώ. Είναι μια τεράστια απόκλιση από το πρωτότυπο κείμενο, αισιοδοξία αντί για απόγνωση, λύτρωση και συγχώρεση αντί για ολική καταστροφή. Όμως, τώρα που πέρασαν μερικές μέρες, νομίζω ότι είναι η εκδοχή του Frankenstein που χρειαζόμαστε αυτή τη στιγμή. Οι κριτικοί χαρακτήρισαν (δικαίως) το πρόσφατο One Battle After Another του Πολ Τόμας Άντερσον ως «την καθοριστική ταινία της γενιάς του», για τον τρόπο που αντανακλά την εποχή. Ίσως, όμως, το Frankenstein του ντελ Τόρο να είναι ο δικός του τρόπος να σχολιάσει τα τρέχοντα γεγονότα, όπως μόνο εκείνος μπορεί.
Περισσότερο από ποτέ, έχουμε ανάγκη να βλέπουμε τι μπορεί να συμβεί όταν αντιμετωπίζουμε ανθρώπους που φαίνονται διαφορετικοί από εμάς σαν ανθρώπινα όντα και όχι σαν κάτι που πρέπει να φοβόμαστε. Όσο κι αν ακούγεται κλισέ, το τέλος του ντελ Τόρο είναι μια σημαντική υπενθύμιση της δύναμης της αγάπης. Αν τη δώσεις, θα τη λάβεις πίσω. Όπως λέει και το Πλάσμα σε μια σκηνή, δεν μπορείς να κατηγορήσεις έναν λύκο που είναι λύκος. Δεν διάλεξε να γεννηθεί θηρευτής, όπως κι εκείνος δεν διάλεξε να ραφτεί κομμάτι-κομμάτι και να ζωντανέψει από έναν τρελό επιστήμονα μέσα σε καταιγίδα. Όταν ένας λύκος, ή οποιοδήποτε ζώο, σκοτώνει, δεν το κάνει από κακία. Το κάνει για να επιβιώσει. Η σκληρότητα, αντίθετα, είναι αποκλειστικά ανθρώπινο γνώρισμα.
Το μυθιστόρημα της Σέλλεϋ είναι μια υπενθύμιση αυτού, μια παραλλαγή του «οι πληγωμένοι πληγώνουν». Αλλά είναι και προϊόν της εποχής του. Ιστορική υπενθύμιση: το 1818, όταν εκδόθηκε το Frankenstein, οι Ηνωμένες Πολιτείες απείχαν ακόμη 45 χρόνια από τη Διακήρυξη Χειραφέτησης. Είναι άραγε περίεργο που οι αναγνώστες εκείνης της εποχής, πολλοί από τους οποίους είχαν δούλους, δυσκολεύονταν να αναγνωρίσουν την ανθρωπιά του άλλου;
Με αυτή τη σκέψη, το τέλος της Σέλλεϋ έχει έναν κάπως κυνικό τόνο: οι άνθρωποι είναι ελαττωματικοί και, όταν έχουν επιλογή, θα διαλέξουν τη βία, τον πόνο και τον φόβο αντί για τον σεβασμό και την καλοσύνη. Στον κόσμο της Σέλλεϋ, δεν υπάρχει περίπτωση το Πλάσμα να μπορέσει να ζήσει ευτυχισμένο, είναι καταδικασμένο από την αρχή.
Και όχι, δεν λέω ότι χρειαζόμαστε έναν Frankenstein όπου το Πλάσμα εντάσσεται στην κοινωνία και πιάνει δουλειά σε τράπεζα. Αλλά στις σκοτεινές εποχές που ζούμε, ίσως έχουμε ανάγκη από μια εκδοχή της ιστορίας που αναγνωρίζει την καλοσύνη μέσα στους ανθρώπους και μας ενθαρρύνει να την εκφράζουμε πιο συχνά. Ξέραμε πάντα ότι το Πλάσμα δεν ήταν πραγματικά τέρας. Ίσως, όπως προτείνει αυτό το νέο τέλος, να μην είμαστε κι εμείς.
