Η αγάπη μας για τον James Bond και τις περιπέτειες του είναι κάτι που αγάπησαν περισσότερες από μια γενιά, αλλά πλέον, λίγο-πολύ, με την άφιξη νέων σειρών και ταινιών, podcast, ντοκιμαντέρ, μέχρι και ομιλίες TedX, ξέρουμε ποια είναι η αλήθεια για τους κατασκόπους. Ότι πέρα από την δράση που περιλαμβάνει σφαίρες, ξύλο, απαγωγές, δολοφονίες και δεν συμμαζεύεται, το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς τους είναι να λένε ψέματα και να κλέβουν πληροφορίες. Λογικό.
Το ακόμα πιο ξεκάθαρο είναι το image τους. Μεγαλώσαμε με την ταυτότητα του 007 να περιλαμβάνει μια Aston Martin και ένα καλό κοστούμι, όμως οι μαρτυρίες αληθινών κατασκόπων -υπερκατασκόπων για την ακρίβεια- σου θυμίζουν μια πραγματικότητα. Ότι η πληθώρα των ανθρώπων που δούλευε στις μυστικές υπηρεσίες από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, ήταν κατά το μεγαλύτερο ποσοστό μικρομεσαίοι δημόσιοι υπάλληλοι – και κάποιοι από αυτούς ξεπεσμένοι αστοί όπως έλεγε ένας συνάδελφος δημοσιογράφος για τον Ian Fleming. Και μάλλον δίκιο είχε. Στην αυτοβιογραφία του «My Silent War», ο Kim Philby περιγράφει τις εμπειρίες του όταν είχε στρατολογηθεί στον πρόγονο της ΜΙ6. Ένα κακό κτίριο που έμπαζε νερά, με μέτριας αντίληψης υπαλλήλους και κάποιους άεργους στρατιωτικούς που τους είχαν καταχωνιάσει στα γραφεία γιατί δεν ήξεραν τις να τους κάνουν.
Η ελίτ της εποχής που ήταν γόνοι αριστοκρατικών οικογενειών και είχαν πιάσει καίριες θέσεις στις μυστικές υπηρεσίες, όχι απλά δεν ήξεραν πως να οργανώσουν σχέδια κατασκοπείας αλλά δεν είχαν υπηρετήσει στο στράτευμα ούτε μια ημέρα. Έκαναν κομπασμούς, τους άρεσε να τρώνε σε ακριβά εστιατόρια με έξοδα της Υπηρεσίας και περιθωριοποιούσαν τους πιο αξιόλογους που ερχόντουσαν από πιο λαϊκά στρώματα. Ο John Cairncross ήταν ένας τέτοιος άνθρωπος, βαθιά μορφωμένος και από φτωχή οικογένεια, που ένας από τους πολλούς λόγους που κατέφυγε στην αγκαλιά της Σοβιετικής Ένωσης, ήταν πως είχε σιχαθεί αυτό τον στρουκτουραλισμό της Μεγάλης Βρετανίας που έκρινε και κατέτασσε τους πολίτες ανάλογα με το οικογενειακό background. Είτε κάποιος δούλευε στην ΜΙ5 είτε στην ΜΙ6, δεν ήταν παρά ένας απλός υπάλληλος με πολλές ή με καθόλου προοπτικές.
Ήταν πολύ μεγάλη αυτή η εισαγωγή, αλλά σίγουρα θα εκτιμηθεί για όσους προσπαθούν να κατανοήσουν ακόμα περισσότερο τον ήρωα του συγγραφέας Mike Herron, Jackson Lamb. Ο Lamb σαν ήρωας πρόλαβε τα τελειώματα του Ψυχρού Πολέμου. Είχε τοποθετηθεί στο Δυτικό Βερολίνο όπου οι μυστικές υπηρεσίες της Δύσης έπρεπε να αντιμετωπίσουν την αγριότητα της Stazi, σε έναν πόλεμο που μαινόταν αλλά δεν εμφανιζόταν ποτέ -ή σχεδόν ποτέ- στις ειδήσεις. Τον Ψυχρό Πόλεμο. Είμαστε σχεδόν βέβαιοι ότι ο Jackson Lamb, δεν πήγαινε κάθε μήνα σε καινούργιο ράφτη και δεν οδηγούσε φανταχτερό αυτοκίνητο. Ενδεχομένως να ήταν λίγο πιο καθαρός από ότι τον βλέπουμε στο Slow Horses, με πιο τακτικά σιδερωμένο πουκάμισο, αλλά ως εκεί.
Είτε μας αρέσει είτε όχι, η εικόνα αυτή του everyday τύπου, όχι μόνο είναι πιο αρεστή, αλλά βγάζει και περισσότερο νόημα αν θες να λέγεσαι κατάσκοπος. Δεν θες να ξεχωρίζεις, αλλά να είσαι ένας από το πλήθος. Οποιοσδήποτε. Από τον τύπο που βγάζει βόλτα τον σκύλο, μέχρι τον τύπο με τα αθλητικά που κάνει τζόκινγκ. Το τσαλακωμένο πουκάμισο και η χαλαρωμένη γραβάτα του Lamb, δεν είναι τίποτα περισσότερο από έναν άντρα που έχει ακόμα 4 ή 5 χρόνια για να βγει στη σύνταξη και έχει κουραστεί πολύ. Με όλα. Τόσο με τις ιστορίες του παρελθόντος, των χρυσών ετών του, όσο και με την ζαλούρα του παρόντος. Είναι αυτό το συναίσθημα του δεν μπορώ άλλο, το οποίο μπορεί να μην το σκεφτόμαστε, αλλά βγαίνει ασυνείδητα στις στυλιστικές μας επιλογές. Πέρα από αυτό, για πολύ κόσμο και πρέπει να το θυμόμαστε αυτό, οι μυστικές υπηρεσίες δεν είναι τίποτε παραπάνω από δουλειά γραφείου. Με βάρδιες, με σοβαρό αντικείμενο και μεγάλη επικινδυνότητα, αλλά δουλειά γραφείου. Δεν πηδάνε με αλεξίπτωτα και δεν καταστρέφουν αυτοκίνητα. Είναι μια σίγουρη δουλειά σε χαλεπούς καιρούς, με ευθύνη και πατριωτισμό, αλλά δεν παύουν ούτε εκεί οι συζητήσεις για ταπεράκια με φαγητό, για κακούς συναδέλφους, για το ποιος πηδάει ποια (ή ποιον) και αν τελικά θα κάνει ή όχι αυξήσεις η κυβέρνηση.
Είναι αυτό κακό; Ρίχνει το image των μυστικών υπηρεσιών και χαλάει την πλοκή που έχει στο κεφάλι του ο περισσότερος κόσμος. Όπως το πάρει κανείς. Ίσως πρέπει να αναρωτηθούμε αν είναι εξαιρετικά δύσκολο να πρέπει να κάνεις ένα τέτοιο αντικείμενο με περιορισμένους πόρους, βαρεμάρα, πέντε κιλά βροχής κάθε μέρα -Λονδίνο είναι αυτό- και να βγάζεις και ασπροπρόσωπη την Υπηρεσία. Αν ναι, τότε πραγματικά αξίζουν συγχαρητήρια σε αυτόν τον κόσμο.
Αν πάλι όχι, το πιο πιθανό είναι να καταλήξεις να βλέπεις σε κάποιο γραφείο έναν τύπο σαν τον Jackson Lamb. Θα καταλάβεις από το βλέμμα του ότι δεν έχει καμία όρεξη να σε ακούσει, πόσο μάλλον να σε βοηθήσει και έχει μηδενικές ενοχές γι’ αυτό. Αλλά αυτό δεν τον κάνει λιγότερο κατάσκοπο. Απλά έναν τύπο που σίγουρα πρέπει να δει γαστρεντερολόγο.
