Στην ταινία ορόσημο Mississippi Burning παρακολουθούμε την, κάπως ανορθόδοξη, προσπάθεια δύο πρακτόρων του FBI να ξεδιαλύνουν ένα στυγερό ρατσιστικό έγκλημα στον Αμερικάνικο Νότο του 1964. Βρισκόμαστε λίγο μετά τη δολοφονία του JFK και η πορεία προς τη μερική δικαίωση του Civil Rights Movement έχει αποκτήσει νέα δυναμική. Ο Πρόεδρος Jonhson ξέρει ότι μια νίκη σε αυτό το πεδίο μπορεί να μετριάσει τα προβλήματά του στο Βιετνάμ. Η παρέμβαση της κεντρικής εξουσίας, όχι μόνο στη συγκεκριμένη υπόθεση, αλλά γενικά στους στόχους του κινήματος, είναι καθοριστική.
Η απεικόνιση του ομοσπονδιακού κράτους, και ειδικά του FBI, προσεγγίζει συχνά την αγιογραφία. Το δίπολο «καλού αστυνομικού, κακού μπάτσου» παίζεται μεταξύ FBI και τοπικής αστυνομίας και κάπως έτσι πάνε οι περισσότερες ταινίες του είδους. Το πρόβλημα αυτής της ανάγνωσης είναι ότι δεν βγάζει πολύ νόημα όσο προχωράμε προς το τέλος της δεκαετίας. Και όταν μπαίνουμε στην επόμενη είναι πια επιστημονική φαντασία.
Η ρίζα του προβλήματος είναι το γεγονός ότι όλοι όσοι διαδήλωναν εκείνη την εποχή στους δρόμους απαιτούσαν πολύ περισσότερα από όσα ήταν διατεθειμένο να παραχωρήσει το κράτος. Κανείς δεν είχε αντίρρηση να αρθούν οι ρατσιστικοί νόμοι του νότου, αλλά να σταματήσει ο πόλεμος; Να αμφισβητηθεί ολόκληρο το κοινωνικοοικονομικό εποικοδόμημα που ακούει στο όνομα Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής; Αυτά ήταν πράγματα εκτός συζήτησης.
Πράγματα τα οποία το Hollywood απέφευγε να αγγίξει, πόσο μάλλον να θίξει. Μπορεί να άργησε αλλά το έκανε μαζεμένα. Οι ταινίες Judas and the Black Messiah, The United States vs. Billie Holiday και The Trial of the Chicago 7 όχι μόνο βγήκαν την ίδια χρονιά, αλλά θα κονταροχτυπηθούν και στα προσεχή Oscars. Μια κίνηση που γεννάει περισσότερα ερωτήματα από όσα είχε δημιουργήσει η μέχρι πρότινος σιωπή. Γιατί τώρα; Γιατί τόσες πολλές; Και το κυριότερο, το έκαναν καλά; Για το αν είναι καλές ταινίες, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία από τεχνικής άποψης.
Για πρώτη φορά δίνεται η δυνατότητα στο ευρύ κοινό να μάθει ότι το κράτος συνωμότησε, παρανόμησε, κατηγόρησε άδικα και σε κάποιες περιπτώσεις εκτέλεσε πολίτες τους οποίους θεώρησε απειλή. Σε δύο από αυτές οι αφροαμερικανοί είναι τα άμεσα θύματα αυτής της πολιτικής, ενώ στην τρίτη, στην The Trial of the Chicago 7 οι Bobby Seale και Fred Hampton πλαισιώνουν την πλοκή. Και στις τρεις ταινίες ο ρόλος της κεντρικής εξουσίας στερείται τα χαρακτηριστικά της συστημικής εξουσίας και αναδεικνύεται μια ευκαριακότητα.
Στην περίπτωση του Judas and the Black Messiah πρωταγωνιστής δεν είναι ούτε ο Fred Hampton, ούτε καν ο J. Edgar Hoover, οποίος φαίνεται να διέταξε την εκτέλεση του πρώτου. Κυρίως δεν φαίνεται τι ακριβώς κρυβόταν πίσω από τον πανίσχυρο άντρα του FBI. Το παράδοξο της ταινίας είναι ότι μας αποκαλύπτει μια συνωμοσία χωρίς συνωμότες. Το βαθύ κράτος μιας ολόκληρης χώρας φαίνεται να εκπροσωπείται από έναν εκβιαζόμενο πληροφοριοδότη κι έναν τυχαίο πράκτορα του FBI.
Παρόμοια οξύμωρα χαρακτηριστικά παρουσιάζονται και στο The United States vs. Billie Holiday και στο The Trial of the Chicago 7. Στην περίπτωση του πρώτου η εξάρτηση από την ηρωίνη έχει σχεδόν πρωταγωνιστικό ρόλο, παίζοντας με τις ευαίσθητες χορδές των μικροαστικών ηθών. Στην πιο σύνθετη υπόθεση του Σικάγου τονίζεται με αρκετές αφορμές η αλλαγή κυβέρνησης των ΗΠΑ. Πράγματι ήταν μια δίκη την οποία έστησε η κυβέρνηση Nixon για τους δικούς της λόγους που είχαν να κάνουν κυρίως με την προώθηση της νεοσυντηρητικής ατζέντας του Ρεπουμπλικανικού κόμματος. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα γεγονότα στο Σικάγο διαδραματίστηκαν επί κυβέρνησης Δημοκρατικών, σε μία πόλη με δήμαρχο από τους Δημοκρατικούς και με τοπικό εισαγγελέα Δημοκρατικό. Ο ρόλος μάλιστα των τοπικών αρχόντων δεν αναδεικνύεται σε καμία από τις δύο ταινίες στις οποίες είχαν άμεση εμπλοκή.
Οι απαντήσεις στα ερωτήματα που αφορούν τον τρόπο που παρουσιάστηκαν αυτές οι υποθέσεις μέσα από τη μεταφορά τους στη μεγάλη οθόνη ίσως μπορεί να απαντηθεί ερμηνεύοντας το timing τους. Τα τελευταία χρόνια η ανάδειξη του συστημικού ρατσισμού στις ΗΠΑ έχει και στοιχεία πολιτιστικού προϊόντος, ίσως περισσότερα από όσα θα έπρεπε. Επίσης είχε και στοιχεία αντιπολίτευσης στην προηγούμενη κυβέρνηση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όποιο και αν είναι το πολιτιστικό, πολιτικό και κοινωνικό αποτύπωμα μιας ταινίας δεν παύει ποτέ να είναι ένα προϊόν. Ως προϊόν πρέπει να είναι θελκτικό προς κατανάλωση και να φέρει κέρδη. Θα ήταν αυτοκτονικό από πλευράς παραγωγής να μην εκμεταλλευτεί τη συγκυρία και να προσαρμόσει την αφήγησή του στους όρους της επικαιρότητας.
Και οι τρεις αυτές ταινίες, όσο ριζοσπαστικές και αν μοιάζουν εκ πρώτης όψης δεν έρχονται να γκρεμίσουν τίποτα. Ο συστημικός ρατσισμός πολύ εύστοχα παρομοιάζεται με ένα κρεμμύδι. Έχει πολλά στρώματα και αυτές οι ταινίες κατάφεραν να το ξεφλουδίσουν και να αποκαλύψουν την πρώτη δακρυγόνα επιφάνεια του. Το αν θα πάει πιο μέσα είναι κάτι που δεν είναι εύκολο να απαντηθεί σε αυτή τη φάση. Για κάποιος η εκλογή Biden αποτελεί τροχοπέδη. Ειδικά για το κομμάτι εκείνο που αντιμετώπισε το πρόβλημα με προεκλογικούς όρους και ουσιαστικά το εργαλειοποίησε απλά για να πέσει ο Trump. Κάποιοι άλλοι εκτιμούν πως θα συμβεί το ακριβώς αντίθετο. Η οπορτουνιστική εργαλειοποίηση της αντιμετώπισης του συστημικού ρατσισμού απλά έριξε νερό και λίπασμα σε ένα κίνημα που δεν ξέρουμε αν θα άνθιζε τώρα.
Η Αμερική ζει σε μία αντιστροφή της συνθήκης του 1969. Το πέρασμα σε μια πιο προοδευτική κυβέρνηση είναι πολύ πιθανό να αναγκάσει το Hollywood να ολοκληρώσει τη ριζοσπαστική στροφή του. Είναι εξίσου πιθανό όλο αυτό να εξελιχθεί σε ένα backfire που δεν θα οδηγήσει πουθενά. Ίσως το πιο σημαντικό είναι να θυμόμαστε ότι κίνδυνος που ενέχει η ανάγνωση των ιστορικών γεγονότων μέσα από ταινίες με στοιχεία μυθοπλασίας ή λογοτεχνικά βιβλία είναι κάτι παραπάνω από υπαρκτός.
