Στη σημερινή εποχή, οι άνθρωποι που σκέφτονται συντηρητικά γύρω από το σεξ αποτελούν την μειονότητα. Οι σημερινές κοινωνίες είναι πλήρως απελευθερωμένες σε σημείο μάλιστα που ενίοτε το παρακάνουν. Κανείς όμως δεν κρύβεται σχετικά με τον τρόπο που θέλει να περνάει την σεξουαλική του ζωή. Δεν φοβάται ούτε ανθρώπους ούτε κάποιο θρησκευτικό ανάθεμα και πώς θα μπορούσε άραγε, όταν το σεξ είναι σε τέτοια αφθονία τριγύρω του; Όμως στον Μεσαίωνα τα πράγματα υπήρξαν διαφορετικά.
Σεξ και Μεσαίωνας: Μια εισαγωγή στην αμαρτία
O Μεσαίωνας στο σεξ είναι η περίπτωση των απόλυτων αντιθέσεων. Έχουμε δηλαδή ανθρώπους που το κρίνουν αναγκαίο και απαραίτητο για την ευεξία και ανθρώπους που του δίνουν μια πιο βιβλική διάσταση. Ότι από την Πτώση του Αδάμ και της Εύας και μετά, το σεξ είναι κάτι που προσπαθεί να διαφθείρει τον άνθρωπο. Παρότι αυτή εδώ η τελευταία άποψη είναι πιο διαδεδομένη στους ανθρώπους του κλήρου, ευγενείς και δουλοπάροικοι που ακολουθούν τα διδάγματα της Εκκλησίας μιμούνται και επιβάλλουν στον εαυτό τους και στη σύντροφό τους το ίδιο σκεπτικό.
Ωστόσο αυτό δεν εμποδίζει τους ανθρώπους της εποχής να πειραματιστούν. Σε τέτοιο σημείο μάλιστα που, σε μια κοινωνία που παραπάνω από τους μισούς δεν ξέρουν να διαβάζουν, γράφονται εγχειρίδια για το πώς θα κάνεις καλύτερο σεξ – όπως η Εγκυκλοπαίδεια της Απόλαυσης που γράφτηκε κάποια στιγμή τον 10ο αιώνα. Όμως κατά βάση τα πράγματα προς αυτή την απόλαυση ήταν δύσκολα λόγω των στενών δεσμών του καθημερινού ανθρώπου με την Εκκλησία. Δεν το αναφέρουμε ως κάτι καλό ή κακό, απλά ως κάτι που εκείνη την εποχή συνέβαινε. Η Εκκλησία λοιπόν, από την στιγμή που είχε μεγαλύτερη επαφή με τους πιστούς που τους εμπιστευόντουσαν τα πάντα, είχε μια αποστολή. Να προετοιμάσει τον άνθρωπο για την Δεύτερη Παρουσία Του Κυρίου και να τον εξαγνίσει από οποιαδήποτε είδους αμαρτία -συμπεριλαμβανομένου και του σεξ. Αυτό σημαίνει πως είχε πρωταρχικό ρόλο στην σεξουαλική ζωή των πιστών και ειδικά των βασιλιάδων που, ως εκλεκτοί Του Θεού για να κυβερνήσουν, έπρεπε να είναι οι πρώτοι που να δίνουν το καλό παράδειγμα. Οπότε αρκετά δύσκολο το έργο των μοναχών και των καλόγερων που, κάποιοι από αυτούς, δεν μπορούσαν να απαρνηθούν την επίγεια απόλαυση του σεξ.
Σεξ και νομοθεσία
Καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα μπορεί κανείς να βρει διάφορους θρησκευτικούς νόμους και διακηρύξεις που επιχειρούσαν να περιορίσουν το πότε, το πώς και με ποιον μπορούσε κάποιος να έχει σεξουαλικές σχέσεις. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι δεν έπρεπε να έχουν σεξουαλική επαφή τις Κυριακές, επειδή ήταν η Ημέρα του Κυρίου, ούτε και τις Πέμπτες και τις Παρασκευές, οι οποίες θεωρούνταν ημέρες προετοιμασίας για τη Θεία Κοινωνία. Υπήρχαν επίσης τρεις μακρές περίοδοι αποχής: Κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, η οποία μπορούσε να διαρκέσει από 47 έως 62 ημέρες, πριν από τα Χριστούγεννα, για τουλάχιστον 35 ημέρες και γύρω από την εορτή της Πεντηκοστής, που μπορούσε να κυμαίνεται από 40 έως 60 ημέρες. Επιπλέον, πολλές εορτές αφιερωμένες σε συγκεκριμένους αγίους θεωρούνταν επίσης ημέρες κατά τις οποίες απαγορευόταν το σεξ. Δεν ήταν λοιπόν τόσο απλό το να κάνεις σεξ αν ήθελες να ακολουθήσεις ή έστω να προσπαθήσεις να παραμείνεις στη γραμμή και πόσο μάλλον αν ήθελες να ακολουθήσεις και τα εγχειρίδια σεξουαλικής συμπεριφοράς. Για παράδειγμα ξέρουμε ότι σεξουαλικές στάσεις που θυμίζουν το σεξ ανάμεσα σε ζώα ήταν απαγορευμένο ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο. Επειδή συμβόλιζε την κτηνώδη συμπεριφορά. Αυτά και άλλα πολλά έγραφαν τα γνωστά Ποινολόγια που εκτός από το τι είναι απαγορευμένο, περιλάμβανε και ποια είναι η ποινή για την κάθε σεξουαλική αμαρτία. Ωστόσο όλο αυτό καταλήγει στο εξής: Σεξ μόνο μέσα στο γάμο και μόνο για να κάνεις παιδί. Διαφορετικά, στο πυρ το εξώτερον.
Τα ποινολόγια και η σεξουαλική ορθότητα
Ανάμεσα στα πολλά διαφορετικά αμαρτήματα που κατέγραφαν, υπήρχαν και εκείνα που αφορούσαν τις σεξουαλικές πρακτικές. Το ιρλανδικό Ποινολόγιο του Cummean, του 7ου αιώνα, για παράδειγμα, απαγόρευε το στοματικό και το πρωκτικό σεξ, ακόμη και τον αυνανισμό. Ένα άλλο πρώιμο έργο, γνωστό ως Paenitentiale Theodori, περιλαμβάνει τις ακόλουθες τιμωρίες:
«Αν κάποιος μολύνει τον εαυτό του (σ.σ.: εννοεί τον αυνανισμό), οφείλει να απέχει από το κρέας για τέσσερις ημέρες. Εκείνος που επιθυμεί να πορνεύσει με τον εαυτό του (δηλαδή να αυνανιστεί) και δεν είναι σε θέση να το κάνει, πρέπει να νηστέψει για 40 ημέρες ή για 20 ημέρες. Αν είναι αγόρι και το κάνει συχνά, είτε πρέπει να νηστέψει για 20 ημέρες είτε να μαστιγωθεί. Όποιος εκσπερματίζει σπέρμα στο στόμα, αυτό θεωρείται το χειρότερο κακό. Για κάποιον κρίθηκε ότι πρέπει να μετανοεί γι’ αυτό μέχρι το τέλος της ζωής του».
Παρότι επιτρεπόταν η σεξουαλική επαφή με τον/τη σύζυγο, επιτρεπόταν μόνο ένας τύπος στάσης –η ιεραποστολική– με το σκεπτικό ότι αυτή προσέφερε τη λιγότερη δυνατή ηδονή στο ζευγάρι. Επίσης με την συγκεκριμένη στάση το ζευγάρι είχε οπτική επαφή, κάτι που εκείνη την εποχή έπαιζε εξαιρετική σημασία στο να έρθει το ζευγάρι κοντά. Ένα μεγάλο θέμα ωστόσο ήταν η απώλεια της ιδιωτικότητας. Καταλαβαίνει κανείς ότι σε μια κοινωνία που δεν υπήρχε η ηχομόνωση σε καμία περίπτωση, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να κρατήσει κανείς την σεξουαλική του σχέση για λογαριασμό του. Και δεν μιλάμε απαραίτητα για τα σπίτι των δουλοπάροικων με τις παραθυρότρυπες στον τοίχο. Ακόμα και στις μεγάλες επαύλεις (βίλες) και στα κάστρα των ευγενών, ήταν πολύ δύσκολο να μην ακουστείς. Ωστόσο ένα ζευγάρι που χαίρεται το σεξ με τον ορθό τρόπο, είναι ένα ζευγάρι ευλογημένο από Τον Θεό με στόχο, φυσικά, όχι την ευχαρίστηση αλλά την αναπαραγωγή. Και αυτό ήταν το ζητούμενο για κάθε φεουδάρχη και τον κλήρο που τον συντρόφευε στην κυριαρχία. Και καλά όλα αυτά, αλλά τι γινόταν με τους οίκους ανοχής.
Το σεξ στους οίκους ανοχής
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά εκείνης της εποχής. Είναι η πορνεία αμάρτημα. Φυσικά και είναι. Είναι όμως αναγκαίο κακό; Για κάποιους ναι και για κάποιους όχι. Παρότι η κοινωνική θέση των ανθρώπων που εκπορνευόντουσαν ήταν στον πάτο, υπήρχαν συγκεκριμένες πόρνες που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους σε μεγαλουπόλεις της εποχής. Όμως για να μπορέσει ένας οίκος ανοχής να λειτουργήσει σωστά και να πληροί τις συνθήκες, έπρεπε να ανταποκρίνεται σε κάποιους νόμους. Ας κοιτάξουμε λίγο τον κανονισμό στην Αυτοκρατορική Ελεύθερη Πόλη της Νυρεμβέργης το 1470, δηλαδή στον Ύστερο Μεσαίωνα στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αρχικά κάτι σημαντικό: Μια Ελεύθερη Αυτοκρατορική Πόλη εκείνη την εποχή, ήταν ένα status quo που χάριζε ο Αυτοκράτορας. Οι κάτοικοι μπορούσαν να κυβερνούν τους εαυτούς τους παίρνοντας νόμους με την ίδια -περίπου- διαδικασία που γίνεται σήμερα σε ένα…δημοτικό συμβούλιο (αλλά με περισσότερες ελευθερίες). Αυτό σημαίνει πως είχαν την ικανότητα να ψηφίζουν νόμους και κανονισμούς για τα πάντα, ακόμα και για τους οίκους ανοχής. Ας το δούμε.
«Επίσης, ο ιδιοκτήτης του οίκου ανοχής, άνδρας ή γυναίκα, οφείλει να παρέχει στις γυναίκες που διαμένουν στο σπίτι του δωμάτια, κλινοσκεπάσματα και αξιοπρεπή τροφή, και να τις ταΐζει δύο γεύματα την ημέρα, και σε κάθε γεύμα δύο αξιοπρεπή φαγητά. Και για τέτοια έξοδα κάθε κοινή γυναίκα που ζει στον οίκο ανοχής πρέπει να καταβάλλει χωριστά στον ιδιοκτήτη του οίκου το ποσό των σαράντα δύο πενών εβδομαδιαίως, είτε κάνει χρήση της τροφής είτε όχι. Επιπλέον, ο ιδιοκτήτης του οίκου ανοχής οφείλει να ετοιμάζει και να διατηρεί λουτρό στο σπίτι τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα για τις γυναίκες που διαμένουν εκεί και αυτό με δικά του έξοδα, όχι με έξοδα των γυναικών».
Είναι πολύ βασικό ότι η πόλη προσπαθούσε να κρατήσει ένα πρόσωπο σχετικά με το σεξ που γινόταν στους οίκους ανοχής και, κυρίως, την καθαριότητα που ήταν μείζων πρόβλημα. Ωστόσο όσοι επισκεπτόντουσαν τακτικά τους οίκους ανοχής ήταν δακτυλοδεικτούμενοι σε μια κοινωνία που ήθελε, ή τουλάχιστον προσπαθούσε, να κρατήσει τα προσχήματα. Ξέρουμε όμως από αναφορές ότι στους οίκους ανοχής, γινόντουσαν κυριολεκτικά τα πάντα σε σεξουαλικό επίπεδο, σε σημείο μάλιστα που το Συμβούλιο μιας πόλης ή ο τοπικός άρχοντας, έμπαινε στη διαδικασία να αναστείλει την λειτουργία.
Η άποψη της Εκκλησίας
Η στάση της Εκκλησίας απέναντι στην πορνεία ήταν ιδιαίτερα αμφίθυμη. Παρότι, σε γενικές γραμμές, καταδίκαζε την ύπαρξή της με τους αυστηρότερους όρους, η θέση της αυτή δημιουργούσε ωστόσο ένα ακόμη δίλημμα. Από τη μία πλευρά, επιθυμούσε να περιορίσει τις σεξουαλικές σχέσεις αποκλειστικά εντός του γάμου. Από την άλλη, θεωρούσε ότι η καταπιεσμένη ανδρική σεξουαλικότητα αποτελούσε απειλή για την «τάξη της κοινωνίας», πιστεύοντας ότι οδηγούσε τους νεαρούς εργένηδες στο να στρέφουν το ενδιαφέρον τους προς ανύπαντρες παρθένες. Για άλλη μια φορά, η Εκκλησία υιοθέτησε μια δοκιμασμένη τακτική: αν δεν μπορείς να αποτρέψεις κάτι, απλώς το ρυθμίζεις. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο οι περισσότεροι θρησκευτικοί άρχοντες, καταδίκαζαν μεν, αλλά δεν επεμβαίναν ποτέ – κάποιοι μάλιστα συμμετείχαν κιόλας.
Κάποιοι από τους μοναχούς ωστόσο που ήταν παράλληλα γιατροί και κάποιες καλόγριες που ήταν μαίες, μπήκαν στην διαδικασία και ερεύνησαν και έψαξαν και τελικά κατέγραψαν πράγματα σχετικά με το ανθρώπινο σώμα και την συμπεριφορά του κατά την διάρκεια της σεξουαλικής πράξης. Για παράδειγμα, συνιστούσαν ορισμένα βότανα ή τεχνικές για τη βελτίωση της γονιμότητας ή για τη θεραπεία σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, αν και αυτές οι συστάσεις βασίζονταν συχνά σε παρωχημένες αντιλήψεις περί ανατομίας και φυσιολογίας.
Ωστόσο, καθώς οι σεξουαλικές δραστηριότητες σπάνια περιγράφονταν χωρίς αναφορά στη σκοπιά της ηθικής θεολογίας, πολλά από αυτά τα εγχειρίδια περιλάμβαναν λεπτομερείς οδηγίες για το πώς μπορεί κανείς να ικανοποιεί τη σεξουαλική του επιθυμία χωρίς να έρχεται σε σύγκρουση με τη θρησκευτική οπτική, γεφυρώνοντας έτσι το χάσμα ανάμεσα στην ιατρική και τη θρησκεία. Το κομμάτι λοιπόν αυτό, στόχευε κυρίως στο πώς θα διατηρηθούν τα θρησκευτικά προσχήματα.
Τελικά ήταν δύσκολο το σεξ στο Μεσαίωνα;
Τι είναι αλήθεια δύσκολο; Το να κρατήσεις την προσωπική σου ζωή για σένα; Το να λες στην εξομολόγηση όσα συμβαίνουν και μετά να κάνεις μετάνοιες; Ξέρουμε σίγουρα ότι κάποιοι κανονισμοί δεν εμπόδισαν κάποιες συμπεριφορές, αλλά και παράλληλα υπήρξαν άλλοι που ευχαριστιόντουσαν το σεξ χωρίς να αλλοιώνεται η φύση τους από αυτό λόγω της υπερβολικής προβολής του παντού – όπως γίνεται σήμερα.
Τελικά, το συμπέρασμα είναι ξεκάθαρο: H ίδια η ύπαρξη κριτικής και λεπτομερών κανονισμών αποτελεί σαφή ένδειξη της πραγματικής πρακτικής της καθημερινής ζωής. Διαφορετικά, ποιος θα ήταν ο σκοπός τους; Κατά τον Μεσαίωνα, η χριστιανική θεολογία σκηνοθέτησε έναν αγώνα ανάμεσα στην ενάρετη αγνότητα και την αμαρτωλή λαγνεία. Σύμφωνα με την Εκκλησία, η αγνότητα όφειλε να επικρατήσει και να επιβάλει τάξη σε έναν κατά τα άλλα ακόλαστο κόσμο. Ωστόσο, η καθημερινή ζωή αφηγείται μια διαφορετική ιστορία. O Μεσαίωνας δεν ήταν ούτε εξαιρετικά πουριτανικός ούτε εξαιρετικά έκλυτος. Η σεξουαλικότητα ασκούνταν εντός γάμου, με μέτρο, στο κρεβάτι, μεταξύ ετεροφυλόφιλων και με τη γυναίκα σε παθητικό ρόλο, αλλά επίσης και εκτός γάμου, σε οίκους ανοχής, χωρίς μέτρο, μεταξύ ομοφυλόφιλων, με γυναίκες να ιππεύουν πάνω στους άνδρες – και πολλά ακόμη πέρα από αυτά.
O κόσμος καλώς ή κακώς, ήξερε να περνάει καλά. Και αυτό είναι ο πρωταρχικός στόχος σε κάτι τόσο προσωπικό και όμορφο όπως το σεξ.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
A Cultural History of Sexuality in the Middle Ages, Ruth Evans, 2011
Law, Sex, and Christian Society in Medieval Europe, James Brundage, 1987
Christianity, Social Tolerance, and Homosexuality, John Boswell, 1980
The Civilization of Medieval West, Jacques Le Goff, 1988
