Υπάρχουν κινηματογραφικά έργα που χαράσσονται στη μνήμη του θεατή μέσα από τις εικόνες τους, τη σκηνοθεσία τους ή τις ερμηνείες των ηθοποιών. Και υπάρχουν λίγα, ελάχιστα, που μένουν αιώνια ζωντανά μέσα από τη μουσική τους. Το Lord of the Rings of the Rings του Peter Jackson ανήκει σίγουρα στη δεύτερη κατηγορία, και το οφείλει σε μεγάλο βαθμό στον Howard Shore. Το έργο του δεν είναι απλώς ένα soundtrack· είναι μια κοσμογονία ήχων, μια ολόκληρη μυθολογία μεταφρασμένη σε μουσική γλώσσα. Από τις πρώτες νότες του “The Prophecy” μέχρι την τελευταία συγκινητική πνοή του “The Grey Havens”, το έργο αυτό στέκει ως το απόλυτο δείγμα του πώς η μουσική μπορεί να πλάσει, να ολοκληρώσει και να υπερβεί τον κινηματογράφο.
Ο Howard Shore προσέγγισε τη Μέση Γη όχι ως ένας συνθέτης που απλώς ντύνει εικόνες, αλλά ως ένας αρχιτέκτονας που οικοδομεί πολιτισμούς. Η μουσική του δεν είναι απλώς συνοδευτική, είναι αναπόσπαστο κομμάτι του κόσμου που δημιούργησε ο Tolkien και αναβίωσε ο Jackson. Κάθε θέμα, κάθε μελωδία και κάθε ηχητική υφή αποπνέει ταυτότητα, ιστορία και συναίσθημα. Όταν ακούμε το θέμα του Shire, εκείνο το απαλό, οικείο ιρλανδικό μοτίβο με τις πίπιζες και τα έγχορδα, νιώθουμε πραγματικά το άρωμα της γης, τη γλυκύτητα της απλότητας, την αθωότητα ενός κόσμου που δεν γνωρίζει ακόμη το σκοτάδι. Είναι το μουσικό ισοδύναμο της νοσταλγίας, της ηρεμίας πριν από την καταιγίδα. Με ίχνη από Ραχμάνινοφ και Σοστακόβιτς.
Και όταν η μουσική μεταβαίνει στα ορμητικά μοτίβα της Mordor, με βαριά χάλκινα και σκοτεινές χορωδίες που ψάλλουν σε αρχαίες, σχεδόν δαιμονικές γλώσσες, η αντίθεση είναι απόλυτη. Ο Shore δημιούργησε ένα ολόκληρο λεξιλόγιο θεμάτων -πάνω από εκατό μοναδικά leitmotifs- που αντιπροσωπεύουν λαούς, τόπους, ιδέες και συναισθήματα. Αυτή η θεματική συνοχή, που συναντάμε σε μεγάλους κλασικούς όπως ο Βάγκνερ, επιστρέφει εδώ σε μια σύγχρονη, κινηματογραφική εκδοχή. Και αυτό ήταν που άλλαξε τα πάντα.
Πριν τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, η μουσική του σινεμά είχε περάσει μια εποχή όπου η θεματική σύνθεση είχε αρχίσει να χάνεται μέσα σε πιο ατμοσφαιρικά ή πειραματικά ρεύματα. Ο Shore επανέφερε την έννοια του μεγάλου μουσικού έπους. Όχι μέσα από φθηνό εντυπωσιασμό, αλλά με πνευματική συνέπεια. Το soundtrack του δεν είναι μια συλλογή από κομμάτια· είναι μια συμφωνία σε τρεις πράξεις, που εξελίσσεται μαζί με την ιστορία και τους ήρωές της. Στο “Fellowship Theme” ακούμε την ενότητα και την ελπίδα. Στο “Rohan Theme” την περηφάνια και τη φθορά ενός λαού που κάποτε έλαμψε. Και στο “The Return of the King”, εκείνο το μεγαλοπρεπές κορύφωμα των χορωδιών, νιώθουμε πραγματικά τη λύτρωση, όχι μόνο των χαρακτήρων, αλλά και της ίδιας της μουσικής αφήγησης.
Το μεγαλείο του Shore δεν έγκειται μόνο στην τεχνική του δεξιοτεχνία ή στην ορχηστρική του φαντασία, αλλά στην ικανότητά του να συναισθάνεται. Αντί να επιβληθεί στην εικόνα, άφησε τη μουσική να αναπνέει μέσα από αυτήν. Χρησιμοποίησε λαϊκά όργανα και φωνητικά για να δημιουργήσει τοπικότητα και βάθος. Κάθε περιοχή της Μέσης Γης έχει τον δικό της ήχο. Το Lothlórien με τις αιθέριες γυναικείες χορωδίες και τις ανατολίζουσες κλίμακες, το Rohan με το σόλο σάλπιγγας και τα έγχορδα που παραπέμπουν σε νομαδική μουσική, την Gondor με τον πιο κλασικό, αυστηρό ήχο που θυμίζει την πτώση μιας παλιάς αυτοκρατορίας. Και πάνω απ’ όλα, το θέμα του Δαχτυλιδιού — ένα μοτίβο υπνωτιστικό, απειλητικό, που εμφανίζεται αδιόρατα κάθε φορά που το σκοτάδι απλώνεται. Είναι σαν να ακούμε την ίδια τη φωνή της εξουσίας να σαγηνεύει τους ήρωες.
Το αποτέλεσμα ήταν κάτι πέρα από μουσική. Ήταν μια συναισθηματική εμπειρία που σφράγισε μια γενιά θεατών. Η τριλογία του Shore έδωσε νέα ζωή στο ρόλο της κινηματογραφικής μουσικής: όχι ως φόντο, αλλά ως πρωταγωνιστή. Έπεισε σκηνοθέτες, στούντιο και κοινό ότι η μουσική μπορεί να κουβαλήσει την αφήγηση εξίσου δυνατά με το σενάριο ή την εικόνα. Από εκεί και πέρα, είδαμε ένα κύμα επιστροφής στην ορχηστρική θεματολογία: οι συνθέτες του Harry Potter, του Pirates of the Caribbean, ακόμα και σύγχρονοι δημιουργοί όπως ο Bear McCreary και ο Ramin Djawadi, οφείλουν πολλά στη σκιά του Shore. Ο ήχος του Lord of the Rings έγινε πρότυπο, να νέο ιδίωμα για το πώς ακούγεται το επικό, το ανθρώπινο και το μυθικό ταυτόχρονα.
Υπάρχει όμως και κάτι πιο βαθύ. Ο Shore, με την τριλογία του, κατάφερε να παντρέψει τη συμφωνική μουσική με την έννοια της παγκόσμιας κουλτούρας. Η χρήση των αρχαίων γλωσσών των Ξωτικών, Quenya, Sindarin, Adûnaic, δεν είναι απλώς φολκλόρ. Είναι μια πράξη σεβασμού στη γλωσσολογική ποίηση του Tolkien, αλλά και μια υπενθύμιση ότι η μουσική μπορεί να μεταφράσει το ανείπωτο. Όταν η χορωδία ψάλλει στο “Into the West”, δεν χρειάζεται να καταλαβαίνεις τις λέξεις. Καταλαβαίνεις το συναίσθημα: αποχαιρετισμός, λύτρωση, αιωνιότητα. Αυτή είναι η ουσία της μεγάλης μουσικής.
Κάθε ακρόαση του soundtrack είναι ένα ταξίδι. Κάθε νότα μοιάζει να σε οδηγεί πιο βαθιά στη Μέση Γη, σαν να βαδίζεις στα βουνά της Μόρντορ ή στα λιβάδια του Rohan. Ο Shore δεν έγραψε απλώς μουσική για μια ταινία· έγραψε μουσική για έναν κόσμο. Και αυτός ο κόσμος παραμένει ζωντανός, είκοσι και πλέον χρόνια μετά, όχι μόνο στις εικόνες, αλλά στους ήχους που μας στοιχειώνουν ακόμα. Το έργο του είναι ένα μνημείο — όχι μόνο για τη φαντασία, αλλά για την ίδια την τέχνη της σύνθεσης.
Σήμερα, όταν ακούμε τη μουσική του Lord of the Rings, δεν ακούμε απλώς ένα soundtrack. Ακούμε την απόδειξη ότι η κινηματογραφική μουσική μπορεί να είναι ισάξια της μεγάλης συμφωνικής παράδοσης. Ότι μπορεί να αφηγηθεί χωρίς λόγια, να συγκινήσει χωρίς σκηνές, να δημιουργήσει χωρίς να δείχνει. Ο Howard Shore δεν έγραψε απλώς τη μουσική μιας εποχής. Δημιούργησε τον ήχο μιας ολόκληρης μυθολογίας.
Και από τότε, τίποτα στη μουσική του σινεμά δεν ήταν ποτέ ξανά το ίδιο.
