Αν η αποταμίευση ήταν άθλημα, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι θα μέναμε εκτός προκριματικών. Μόνο το 36% καταφέρνει να αποταμιεύει σε τακτική βάση, σύμφωνα με τη νέα μελέτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Χρηματοοικονομικού Σχεδιασμού (EFPA). Οι υπόλοιποι; Ζούμε με το βλέμμα στον επόμενο μισθό, με περιστασιακές προσπάθειες «να μαζευτούμε», συνήθως λίγο πριν τις διακοπές ή όταν έρθει ο λογαριασμός του ρεύματος. Η έρευνα έγινε σε 14.300 πολίτες από δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, και το αποτέλεσμα είναι κάτι ανάμεσα σε ρεαλιστικό και απογοητευτικό: η Ευρώπη είναι οικονομικά διχασμένη. Έξι στους δέκα διαθέτουν αποθέματα για να καλύψουν τουλάχιστον τρεις μήνες βασικών εξόδων. Τέσσερις στους δέκα θα μπορούσαν να αντέξουν έξι μήνες ή περισσότερο. Αλλά ένα 15% δεν έχει τίποτα, ούτε ευρώ στην άκρη. Και όχι, δε μιλάμε μόνο για νέους ή χαμηλόμισθους.
Οι Ευρωπαίοι αποταμιεύουν για διακοπές
Όταν ρωτήθηκαν γιατί αποταμιεύουν, οι Ευρωπαίοι έδωσαν μια απάντηση που τα λέει όλα για τη νοοτροπία της εποχής: 44% για διακοπές, 41% για έκτακτες ανάγκες, 35% για συνταξιοδότηση. Δηλαδή, πρώτα το καλοκαίρι και μετά η επιβίωση.
Δεν είναι δύσκολο να το καταλάβει κανείς. Μετά από μια δεκαετία οικονομικών κρίσεων, πανδημιών, ενεργειακών σοκ και πολέμων, οι περισσότεροι ζούμε για τις μικρές ανάσες. Οι διακοπές, ένα ταξίδι, μια έξοδος, όλα αυτά λειτουργούν σαν μικρές πράξεις αντίστασης σε μια εποχή που η καθημερινότητα πιέζει ασφυκτικά.
Αλλά το τίμημα είναι βαρύ. Η ίδια μελέτη δείχνει ότι 36% των πολιτών είναι χρεωμένοι, κυρίως με στεγαστικά ή καταναλωτικά δάνεια. Και σχεδόν οι μισοί παραδέχονται ότι δυσκολεύτηκαν να τα εξυπηρετήσουν μέσα στο περασμένο έτος. Ένας στους πέντε έχει ήδη καθυστερημένες πληρωμές.
Η κουλτούρα της «επιβίωσης»
Στην πραγματικότητα, η αποταμίευση δεν είναι θέμα αριθμών, αλλά κουλτούρας. Για δεκαετίες, οι Ευρωπαίοι θεωρούσαμε δεδομένο ότι τα πράγματα πάνε προς το καλύτερο: οι δουλειές σταθερές, οι συντάξεις εξασφαλισμένες, οι τιμές υπό έλεγχο. Αυτή η ψευδαίσθηση κατέρρευσε. Η κρίση του 2008, η πανδημία και ο πληθωρισμός μάς έβαλαν σε μια νέα πραγματικότητα: αβεβαιότητα, επισφάλεια, ακριβή ζωή. Σήμερα, το να κρατήσεις 50 ευρώ στην άκρη μοιάζει με πολυτέλεια. Το κόστος ζωής ανεβαίνει πιο γρήγορα από τους μισθούς και οι περισσότεροι απλώς «τη βγάζουν».
Το χειρότερο; Έχουμε εθιστεί σε αυτό. Δεν προγραμματίζουμε, δε μαθαίνουμε, δεν ψάχνουμε τρόπους να προστατεύσουμε τον εαυτό μας οικονομικά. Κι αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο, είναι πανευρωπαϊκό.
Οι αριθμοί το επιβεβαιώνουν: 51% των Ευρωπαίων κρατούν τα λεφτά τους σε λογαριασμούς ταμιευτηρίου ή προθεσμιακές καταθέσεις. 22% επενδύουν σε μετοχές, αμοιβαία κεφάλαια ή ETFs. 10% ασχολούνται με κρυπτονομίσματα. Και μόλις 6% επενδύουν σε ακίνητα. Με άλλα λόγια, οι Ευρωπαίοι δεν «βάζουν τα λεφτά τους να δουλεύουν». Τα κρατούν στάσιμα, φοβούμενοι το ρίσκο, ενώ ο πληθωρισμός τα ροκανίζει αργά αλλά σταθερά. Είναι σαν να έχεις ένα αυτοκίνητο με γεμάτο ρεζερβουάρ αλλά να μην οδηγείς ποτέ.
Πόσα χρήματα πρέπει να έχεις στην άκρη σύμφωνα με την επιστήμη;
Αυτό είναι και το μεγαλύτερο παράδοξο: ζούμε σε εποχή όπου οι πληροφορίες για επενδύσεις, budgeting και αποταμίευση είναι πιο προσβάσιμες από ποτέ. Παρ’ όλα αυτά, μόνο το 9% των Ευρωπαίων κρατά λεπτομερές αρχείο εξόδων, ενώ μόνο το 11% γνωρίζει ακριβώς τα μηνιαία του εισοδήματα. Πώς να σχεδιάσεις το μέλλον, όταν δεν ξέρεις τι γίνεται στο παρόν;
Η χαμένη τέχνη της χρηματοοικονομικής παιδείας
Η EFPA επισημαίνει ότι το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη χρημάτων, αλλά η έλλειψη χρηματοοικονομικής παιδείας. Το 74% των πολιτών δηλώνει ότι θα ήθελε να μάθει περισσότερα για τη διαχείριση χρημάτων, αλλά λίγοι κάνουν κάτι γι’ αυτό.
Η αλήθεια είναι πως κανείς δεν μας μαθαίνει πώς να διαχειριζόμαστε τα οικονομικά μας. Στο σχολείο μαθαίνουμε εξισώσεις, όχι τόκους. Μαθαίνουμε ιστορία, όχι budgeting. Και όταν έρχεται η ώρα να πάρουμε δάνεια, να επενδύσουμε ή να χτίσουμε ένα οικονομικό σχέδιο ζωής, κινούμαστε στο σκοτάδι. Το αποτέλεσμα είναι μια ήπειρος που προσπαθεί να προσελκύσει επενδύσεις, αλλά οι πολίτες της δυσκολεύονται να επενδύσουν στον εαυτό τους.
Η Ευρώπη θέλει να «εκπαιδεύσει» τους πολίτες της
Η έρευνα της EFPA δημοσιεύεται την ίδια στιγμή που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάζει μια νέα πρόταση για τους λεγόμενους «λογαριασμούς αποταμίευσης και επένδυσης». Η ιδέα είναι να διευκολυνθεί η πρόσβαση των πολιτών σε επενδυτικά προϊόντα με υψηλότερες αποδόσεις και να κινητοποιηθεί ο ιδιωτικός πλούτος προς τις κεφαλαιαγορές.
Στόχος; Να μειωθεί η εξάρτηση της Ευρώπης από τις Ηνωμένες Πολιτείες και να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Όμορφο ακούγεται στη θεωρία, αλλά πόσο ρεαλιστικό είναι, όταν το 32% των πολιτών ούτε γνωρίζει ούτε σκοπεύει να προετοιμαστεί ποτέ για τη συνταξιοδότησή του;
Η γενιά των 20-40 δεν είναι «ανεύθυνη». Είναι κουρασμένη. Οι δουλειές της είναι συχνά προσωρινές, οι μισθοί χαμηλοί, το κόστος στέγασης απαγορευτικό. Πώς να αποταμιεύσεις, όταν το ενοίκιο τρως τη μισή σου ζωή; Πώς να σχεδιάσεις σύνταξη, όταν δεν ξέρεις αν τον επόμενο μήνα θα έχεις τη δουλειά σου; Αυτό που βλέπουμε σήμερα δεν είναι απλώς έλλειψη αποταμίευσης, είναι μια Ευρώπη που ζει σε κατάσταση επιβίωσης. Και όσο κι αν οι αριθμοί αλλάζουν από χώρα σε χώρα, το μοτίβο είναι κοινό: φόβος, ανασφάλεια και βραχυπρόθεσμη σκέψη.
Παρόλα αυτά, υπάρχει ελπίδα. Το γεγονός ότι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι δηλώνουν πρόθυμοι να μάθουν περισσότερα για τη διαχείριση χρημάτων είναι μια αρχή. Και η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει: εφαρμογές budgeting, επενδυτικά apps, αυτόματη αποταμίευση, όλα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν ως «ψηφιακοί μέντορες» για μια γενιά που μεγάλωσε με το κινητό στο χέρι αλλά χωρίς καμία οικονομική καθοδήγηση. Αρκεί να καταλάβουμε ότι το θέμα δεν είναι αν θα αποταμιεύσουμε 50 ή 500 ευρώ το μήνα, αλλά αν θα μάθουμε να σκεφτόμαστε οικονομικά. Να σχεδιάζουμε, να προβλέπουμε, να προστατεύουμε τον εαυτό μας.
Η αποταμίευση δεν είναι πολυτέλεια. Είναι αυτοάμυνα.
Κι αν κάτι δείχνει αυτή η έρευνα, είναι ότι η Ευρώπη πρέπει να ξαναμάθει αυτή την τέχνη, όχι γιατί το λένε οι αριθμοί, αλλά γιατί χωρίς αυτήν δεν υπάρχει πραγματική ελευθερία.
