Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο κόσμος βρέθηκε επανειλημμένως στο χείλος της πυρηνικής καταστροφής. Η περίοδος αυτή σημαδεύτηκε από έντονη γεωπολιτική αντιπαλότητα μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων: των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και της Σοβιετικής Ένωσης. Αν και υπήρξαν αρκετές κρίσεις, η Κρίση των Πυραύλων της Κούβας το 1962 ήταν ίσως η πιο επικίνδυνη στιγμή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο φόβος των πυρηνικών δεν ήταν πλέον θεωρητικός — ήταν υπαρξιακός, άμεσος και παγκόσμιος. Σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία, ο Αμερικανός πρόεδρος Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην αποτροπή μιας γενικευμένης πυρηνικής σύγκρουσης.
Η Αντιπαλότητα ΗΠΑ-ΕΣΣΔ
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες παγκόσμιες δυνάμεις με ριζικά διαφορετικά πολιτικά και οικονομικά συστήματα. Ο ανταγωνισμός τους εκδηλώθηκε σε πολλά επίπεδα — ιδεολογικά, στρατιωτικά, τεχνολογικά και γεωστρατηγικά. Η κατοχή πυρηνικών όπλων από τις δύο χώρες αποτέλεσε βασικό στοιχείο της ισορροπίας του τρόμου (Mutual Assured Destruction - MAD), αλλά και πηγή βαθιάς ανησυχίας για την παγκόσμια ειρήνη.
Η ανάπτυξη και ο εκσυγχρονισμός των πυρηνικών οπλοστασίων συνοδεύτηκαν από μια ατμόσφαιρα διαρκούς φόβου. Ολόκληρες γενιές μεγάλωσαν με την απειλή ενός πυρηνικού πολέμου να αιωρείται πάνω από τα κεφάλια τους, με ασκήσεις «πυρηνικής ετοιμότητας» στα σχολεία και καταφύγια να χτίζονται σε σπίτια και δημόσια κτίρια.
Associated Press
Η Κρίση των Πυραύλων στην Κούβα
Η αποκορύφωση του φόβου ήρθε τον Οκτώβριο του 1962, όταν αμερικανικά κατασκοπευτικά αεροσκάφη εντόπισαν σοβιετικούς πυρηνικούς πυραύλους σε εξέλιξη εγκατάστασης στην Κούβα, λίγα μόλις χιλιόμετρα από τις ακτές της Φλόριντα. Η Κούβα, υπό την ηγεσία του Φιντέλ Κάστρο, είχε έρθει σε στενή συμμαχία με τη Μόσχα, και η εγκατάσταση σοβιετικών πυραύλων θεωρήθηκε από τις ΗΠΑ ως άμεση και απαράδεκτη απειλή.
Η αντίδραση της Ουάσινγκτον ήταν άμεση. Ο πρόεδρος Κένεντι ανακοίνωσε την επιβολή ναυτικού αποκλεισμού (ονομαζόμενου «καραντίνα») της Κούβας και απαίτησε την απομάκρυνση των σοβιετικών πυραύλων. Για 13 ημέρες, ο κόσμος παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα, καθώς οι δύο υπερδυνάμεις βρέθηκαν ένα βήμα πριν από την πυρηνική σύγκρουση. Ήταν η πιο επικίνδυνη στιγμή του Ψυχρού Πολέμου.
Ο ρόλος του Κένεντι
Ο Κένεντι αντιμετώπισε διπλή πίεση — από στρατιωτικούς συμβούλους που ζητούσαν άμεση στρατιωτική επέμβαση και από την ανάγκη να αποφύγει έναν πόλεμο που θα μπορούσε να καταστρέψει την ανθρωπότητα. Αντί να επιλέξει την επιθετικότητα, υιοθέτησε μια στάση σθεναρή αλλά και ψύχραιμη. Παράλληλα, διατήρησε ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με τον Σοβιετικό ηγέτη Νικίτα Χρουστσόφ.
Η διπλωματία τελικά επικράτησε. Ο Χρουστσόφ συμφώνησε να απομακρύνει τους πυραύλους από την Κούβα, με αντάλλαγμα τη δέσμευση των ΗΠΑ να μην εισβάλουν στο νησί και —σε μια μυστική συμφωνία— την απομάκρυνση αμερικανικών πυραύλων από την Τουρκία. Ο Κένεντι αναδείχθηκε σε ηγέτη που κατάφερε να ισορροπήσει ανάμεσα στη σκληρότητα και τη λογική, αποτρέποντας μια πιθανή καταστροφή. Ο ρόλος του στην κρίση θεωρείται μέχρι σήμερα καθοριστικός στην αποφυγή πυρηνικού πολέμου.
Η Κληρονομιά του φόβου
Η κρίση της Κούβας άφησε πίσω της μια σειρά σημαντικών διδαγμάτων και αλλαγών. Οι δύο υπερδυνάμεις συνειδητοποίησαν την ανάγκη για μηχανισμούς ελέγχου και επικοινωνίας — ένα παράδειγμα ήταν η δημιουργία της «κόκκινης τηλεφωνικής γραμμής» μεταξύ Κρεμλίνου και Λευκού Οίκου. Επιπλέον, οδήγησε σε προσπάθειες περιορισμού των εξοπλισμών και σε συμφωνίες όπως η Συνθήκη Απαγόρευσης των Πυρηνικών Δοκιμών του 1963.
Ο φόβος των πυρηνικών δεν εξαφανίστηκε ποτέ πλήρως, αλλά η κρίση της Κούβας υπήρξε ένα ορόσημο που υπενθύμισε στην ανθρωπότητα την ανάγκη για σύνεση, διάλογο και ηγεσία με όραμα. Ο Κένεντι, με τη στάση του, άφησε μια σημαντική παρακαταθήκη — ότι ακόμα και στις πιο σκοτεινές στιγμές, η ψυχραιμία και η διπλωματία μπορούν να σώσουν τον κόσμο.
