Ο Νίκος Ξυλούρης δεν περπάτησε πολύ πάνω σε αυτόν τον πλανήτη. 43 χρόνια. Έφυγε νικημένος από (αυτόν τον αλήτη) τον καρκίνο στις 8 του Φλεβάρη του 1980. Έφυγε από τη ζωή αλλά δεν πέθανε ποτέ. Δεν θα πεθάνει ποτέ. Θα ζει όσο υπάρχει έστω και ένας Κρητικός σε τούτη εδώ την πλάση. Όσο υπάρχουν άνθρωποι λεύτεροι. Η Κρήτη ήταν περισσότερα από μια πατρίδα για τον Ξυλούρη και ο Ξυλούρης περισσότερα από ένα ακόμη τέκνο της για την Κρήτη. Ήταν ο Αρχάγγελος του νησιού. Και έζησε τα καλά και τα κακά αυτού του τόπου σε όλη τους τη διάσταση.
Πριν καταλάβει ότι ζει, ότι υπάρχει, είδε τους Γερμανούς να καίνε το χωριό του, ως αντίποινα. Έζησε τον ξεριζωμό, πριν καν ριζώσει στο μέρος του.
Στα δέκα χρόνια του, ένιωσε την ανάγκη να εκφράσει όσα είχε μέσα του γρατζουνώντας πρώτα την ψυχή και μετά τη λύρα του. Να ξεθάψει συναισθήματα, αγαπημένα πρόσωπα και αναμνήσεις. Σταματάει το σχολείο στην Γ΄ Δημοτικού. Θέλει να γίνει λυράρης. Να τραγουδά τους καημούς και τις χαρές τση Κρήτης.
Μαθαίνει λύρα πλάι στον Λεωνίδα Κλάδο και βγάζει το ψωμί το δικό του και της φαμίλιας του παίζοντας σε γάμους και βαφτίσια. Εκεί που θα πρωτοδεί και την Ουρανία του. Την Ουρανία Μελαμπιανάκη, κόρη αριστοκράτη. Όταν ο πατέρας της Ουρανίας θα πει «όχι», ο Νικόλας θα κλέψει το κορίτσι του και θα παντρευτούν κρυφά στις 21 Μαίου του 1958. Καρπός του έρωτα τους, του παντοτινού, αυτού που θα νικήσει μόνο ο θάνατος, θα είναι ο Γιωργής και το Ρηνιώ, το 1960 και το 1966 αντίστοιχα.
Τη χρονιά μάλιστα που θα γεννηθεί η κόρη του, ο Θεός θα… χαμογελάσει διπλά στον Νίκο Ξυλούρη, που θα κατακτήσει το πρώτο βραβείο στο περίφημο φεστιβάλ μουσικής του Σαν Ρέμο.
Το δικό του παραμύθι
Από τη στιγμή που οι Κρητικοί θα γνωρίσουν αυτόν τον ξερακιανό λυράρη, θα τον ακολουθήσουν πιστά, γεμίζοντας το κέντρο «Ερωτόκριτος». Και δεν θα τον κακιώσουν ούτε όταν θα μετακομίσει στην Αθήνα έπειτα από παρότρυνση του ποιητή και σκηνοθέτη, Ερρίκου Θαλασσινού, ο οποίος θα τον γνωρίσει στον Γιάννη Μαρκόπουλο. Μαζί θα βγάλουν το «Χρονικό» και τα «Ριζίτικα».
Το όνομα Ξυλούρης βγαίνει πια από την Κρήτη και ταξιδεύει στην Ελλάδα. Το παιδί από τα Ανώγεια, συστήνεται στους Έλληνες. Αυτούς που πια θα εντυπωσιάσει τα επόμενα χρόνια, πότε με τον Ερωτόκριτο, πότε με τις μελωδίες του Σταύρου Ξαρχάκου και πότε με τα μοιρολόγια της Κρήτης. Κυρίως όμως θα τους εμπνεύσει για να σηκώσουν κεφάλι, να εμπνευστούν και να εμπνεύσουν στον αγώνα για Δημοκρατία, στη μάχη για Ελευθερία. Όλα αυτά που δεν ήταν πάντα δεδομένα.
Ο Νίκος Ξυλούρης άνοιξε τα φτερά του και πέταξε στον ουρανό, αφού πολέμησε με τον τρόπο που ήξερε, με τον καρκίνο, που τον χτύπησε πρώτα στους πνεύμονες και μετά στο κεφάλι… Στα 43 αυτά χρόνια, μας πρόσφερε, το πιο όμορφο παραμύθι… Αυτό που ξεκινάει «Ήτανε μια φορά, μάτια μου κι έναν καιρό… Μια όμορφη κυρά, αρχόντισσα να σε χαρώ…».
