Κάλαντ ακαι Άγιοι Βασίληδες, μελομακάρονα και αρνάκια στο φούρνο μαζί με γαλοπούλες, σοκολάτες, πολλά ψώνια και γενικά φαγητό και ποτό μέχρι τελικής πτώσεως. Αυτά είναι τα σημερινά Χριστούγεννα ως επί το πλείστον στην Ελλάδα και έχουμε μάθει να τα γιορτάζουμε με τον δικό μας ξεχωριστό τρόπο ως οι απόλυτοι γλεντζέδες της νότιας Ευρώπης. Δεν συμβαίνει ωστόσο το ίδιο στις κεντροΕυρωπαϊκές και βόρειες χώρες της ηπείρου και για καλό λόγο. Δεν είχαν μάθει ποτέ έτσι. Ο τρόπος που γνωρίζουν τα Χριστούγεννα κρατάει από τον Μεσαίωνα και, μάλλον, δεν θα περνούσαμε και τόσο καλά αν κάναμε σήμερα τα περισσότερα από όσα έκανε ο κοσμάκης από τον 6ο αιώνα μ.Χ. του πρώιμου Μεσαίωνα και μετά.
Το φαγητό
Μεσαίωνας σημαίνει νηστεία. Στις περισσότερες τουλάχιστον περιπτώσεις του και το ίδιο ακριβώς συνέβαινε από τις αρχές του Δεκεμβρίου μέχρι και τις 25 του μήνα. Εκεί κάπως τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά και μπορεί να μην μας κάνουν εντύπωση σήμερα. Όμως αν δεν είχες πεθάνει στα χωράφια του φεουδάρχη σου από το όργωμα και την αδυναμία, αν δεν σε είχε χτυπήσει αρρώστια, αν δεν είχες πεθάνει σε πόλεμο, αν δεν είχες πεθάνει από μολυσμένη πληγή και αν με κάποιο μαγικό τρόπο είχες καταφέρει να επιβιώσεις σε μία περίοδο όπου το 1 στα 3 παιδιά δεν γνώριζαν έναν από τους δύο γονείς λόγω χαμηλής θνησιμότητας, τότε θα χαιρόσουν τα Χριστούγεννα.
Γιατί Χριστούγεννα στο Μεσαίωνα, εκτός από περισσότερη εκκλησία, σήμαινε γλέντι, χορό και διασκέδαση για δώδεκα ημέρες. Τόσο για τους χωρικούς, όσο και για τους ευγενείς. Γνωρίζουμε λοιπόν, καταγεγραμμένα, ότι από το μήνα Νοέμβριο τα περισσότερα σπίτια προτιμούσαν το γουρούνι ως το απόλυτο έδεσμα, φτιάχνοντας ήδη λουκάνικα και μπέικον με σκοπό να παρουσιαστούν στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Στις πλούσιες επαρχίες, ήταν ο φεουδάρχης που αναλάμβανε να ταΐσει τους υποτελείς του μέχρι και τις 6 Νοεμβρίου, σε ένα τραπέζι που δεν έλειπαν τα ψητά αλλά ούτε και τα γλυκά. Για τους ευγενείς και τους ιππότες μάλιστα έχουμε και το μενού όπως το είχε καταγράψει το Αββαείο του Ρίντιγκ και το οποίο περιλάμβανε 40 κομμάτια σολομό, κρέας ελαφιού, αγριογούρουνο αλλά και καραβίδες. Τέλος, μπίρα για τον κοσμάκη και κρασί για τους ευγενείς. Έτσι κυλούσε το μενού του Μεσαίωνα.
Οι εορτασμοί
Κανείς δεν ξέρει αν έφταιγε το ποτό για την κατάσταση, αλλά οι αναστροφές ρόλων, οι μάσκες και τα παιχνίδια ντυσίματος και ποτού, ήταν πολύ διάσημα στα Χριστούγεννα του Μεσαίωνα – και τα περισσότερα, αν όχι όλα, είχαν παγανιστικές ρίζες από τους εορτασμούς του χειμερινού ηλιοστασίου. Σκεφτείτε λοιπόν ένα μάτσο μεθυσμένους τύπους με μάσκες ζώων και φουστάνια -γιατί πολλοί ντυνόντουσαν γυναίκες- να τριγυρνούν στα σπίτια, να βαράνε τις πόρτες και να τραγουδούν εορταστικά τραγούδια και να λένε αστεία. Κάποιοι το έκαναν για την πλάκα και άλλοι περίμεναν μία μικρή αμοιβή ή κάποιο άλλο δώρο.
Το πιο σημαντικό κομμάτι ωστόσο ιστορικά, ήταν η περίφημη Γιορτή των Ανόητων (Feast of Fools). Γινόταν την Πρωτομηνιά και αφορούσε τον κλήρο. Ιερείς, διάκονοι και άλλοι ιεροί αξιωματούχοι, μπορούσαν και συμπεριφερόντουσαν λίγο πιο…αδέξια και όχι τόσο αυστηρά όπως τους είχε συνηθίσει ο κόσμος. Έλεγαν αστεία, έβαζαν παπαδοπαίδια να κάνουν κηρύγματα και διάφορα άλλα τέτοια, όπου πολλές φορές τα πράγματα ξέφευγαν. Καταγεγραμμένα περιστατικά εμφανίζουν ιερείς να φορούν μάσκες ζώων, να χορεύουν κρώζοντας, να παίζουν ζάρια και να μεθάνε.
Ο Βασιλιάς της Βραδιάς
Κερδίζεις το φλουρί στη βασιλόπιτα και χαζοχαίρεσαι; Ιδού μία πολύ καλύτερη πρακτική με μία γλυκιά γεύση εξουσίας. Το βράδυ της 5ης ημέρας του Ιανουαρίου, ο κόσμος μοιραζόταν κομμάτια από κέικ φρούτων, μέσα στα οποία ήταν κρυμμένο ένα φασόλι. Όποιος το έβρισκε ονομαζόταν Βασιλιάς της Βραδιάς για την συγκεκριμένη βραδιά, δίνοντας στον κόσμο ανόητες ποινές όπου ήταν υποχρεωμένος να τις υπακούσει – προφανώς δεν έκανες τον καμπόσο σε κανένα λόρδο γιατί την επόμενη μέρα θα σε κρεμούσε ανάποδα.
Τα προγνωστικά των άστρων
Αν νομίζει κανείς πως οι αστρολόγοι του σήμερα είναι αυτοί που ξεκίνησαν το όλο σκηνικό με προβλέψεις για τη νέα χρονιά, κάνει μέγιστο λάθος. Παρότι το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί και στην αρχαία κλασσική εποχή, δεν έχει καμία σχέση με τις διαστάσεις που έπαιρνε στον Μεσαίωνα. Οι ίδιοι οι ιερείς χρησιμοποιούσαν τα περίφημα προγνωστικά κείμενα, από καταιγίδες, ξαφνικούς ανέμους, ουράνια τόξα κλπ, για να επεξηγήσουν τα φαινόμενα και να βγάλουν πόρισμα για τη νέα χρονιά. Η κεντρική ιδέα ήταν πως εκείνη ακριβώς την περίοδο λόγω Χριστουγέννων, ο Θεός έστελνε σημάδια που θα μπορούσαν να διαβάσουν.
