INTERVIEWS | 26/05/2017

Για τον μάγκα, αλητήριο και τσαμπουκαλεμένο Μάιλς Ντέιβις

Μια συνέντευξη με τον Μάκη Μαλαφέκα, συγγραφέα του «Μάιλς Ντέιβις | Εκτός Κλίμακας».

«Ο Μάιλς Ντέιβις είναι ο Όσκαρ Ουάιλντ της Τζαζ», γράφει ο Μάκης Μαλαφέκας στο τελευταίο του βιβλίο, «Μάιλς Ντέιβις | Εκτός Κλίμακας» (εκδ. Μελάνι). Και κάπου αλλού: «Θα είναι παντού σπίτι του και παντού ξένος. Θα ερωτεύεται συνέχεια. Δεν θα χωράει πουθενά. Θα υποφέρει. Αλλά θα είναι τέλειος και δεν θα του τη λέει κανένας […] [Ο] Μάιλς Ντέιβις ξεχωρίζει, αισθητικά άψογος μέσα σε όλες του τις αντιφάσεις».

Η σημερινή ημερομηνία (26/5) είναι συμβολική καθώς πριν από 91 ακριβώς χρόνια, το 1926, γεννήθηκε ο Μάιλς. Τη χρονιά εκείνη η γενέτειρά του, το Σεντ Λιούις, χτυπήθηκε από ένα δυνατό ανεμοστρόβιλο. Ήταν λες και κάποια μυστήρια δύναμη τού έστειλε το δυνατό φύσημα που θα χρειαζόταν τα επόμενα 65 χρόνια για να εξαπολύει χάλκινες ριπές με όπλο την στιλπνή και ντούρα τρομπέτα του.

Τι είδους λογαριασμούς είχατε ανοιχτούς με τον Μάιλς Ντέιβις προκειμένου να γράψετε ένα βιβλίο για εκείνον που κινείται στα όρια βιογραφίας, δοκιμίου και μυθοπλασίας;

Υπήρχε πράγματι, κάπου, ένας ανοιχτός λογαριασμός. Η πρώτη παράγραφος του βιβλίου είχε γραφτεί από το 2011 ως ανεξάρτητο κείμενο, μια σύντομη εξωτερική περιγραφή του Μάιλς που αρχικά προοριζόταν για το βιβλίο Λήμματα από την εποχή της κρίσης – μια συλλογή κειμένων σε μορφή λημμάτων λεξικού (Α όπως Αποκάλυψη, Β όπως Βορίδης, κ.λπ.). Η έκδοση εκείνη περιείχε ήδη, τότε, αρκετά κείμενα για την τζαζ. Ένα λήμμα περιέγραφε π.χ. την εμπειρία ακούσματος Σταν Γκετς μέσα σε μικρό δωμάτιο ενώ έξω βρέχει, ένα άλλο την υπαρξιακή διαμάχη μεταξύ τζαζ και ροκ εν ρολ.

Το κείμενο όμως για τον Μάιλς Ντέιβις μού είχε δώσει την εντύπωση ότι μπορούσε να εξελιχτεί σε κάτι άλλο, ότι «ήταν» κάτι μεγαλύτερο, κι έτσι το αφαίρεσα. Ήδη από τότε ήξερα ότι κάποτε θα έγραφα ένα βιβλίο με βάση αυτό το πρώτο κείμενο. Και, παρότι όλα αυτά τα χρόνια δημοσίευα άλλα πράγματα, οι σελίδες του κάπου γράφονταν μόνες τους, διαρκώς, με κάθε αφορμή: από την αμερικανική λογοτεχνία του 20ου αιώνα και την παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα, μέχρι τη σύγχρονη τέχνη και το καλλιτεχνικό ήθος, περνώντας από την ελληνική κρίση, την Αθήνα, το δίπολο ρατσισμός/αντιρατσισμός και τη συνθήκη της Βάρκιζας... Όλες οι θεματικές φαίνονταν να εντάσσονται απολύτως φυσιολογικά σ' αυτό το αόρατο βιβλίο. Ώσπου πέρσι το καλοκαίρι έκατσα και το 'γραψα στο χαρτί.

Αν και ο ίδιος ο Μάιλς Ντέιβις αποστρεφόταν κάθε είδους διδακτισμό, η ζωή του είναι διδακτική. Αποτελεί ένα σκοτεινό και ερεβώδες Alpha Male. Τι ακριβώς μας «διδάσκει» σήμερα η ζωή του Μάιλς ή καλύτερα ποια ερεθίσματα δίνει για τη δική μας ζωή;

Ο διδακτισμός είναι μια διαλεκτική σύμβαση, κατί που αφορά περισσότερο τον δέκτη παρά τον πομπό. Είναι, τελικά, μια επιλογή «ηθικού» τύπου. Ο σκοτεινός και ερεβώδης Μάιλς, αλλά και σε άλλες περιστάσεις ηλιακός, φωταγωγικός, σχεδόν φαραωνικός, ο μάγκας, ο αλητήριος, ο τσαμπουκαλεμένος Μάιλς, θα ήταν διδακτικός μόνο αν προσπαθούσε να κρύψει αυτό που είναι και να δώσει κάτι διαφορετικό – βασικά μέσα από το έργο του. Πράγμα που δεν κάνει σε καμία φάση, ακόμη και στις χαμηλότερες στιγμές του. Ο διδακτικός χαρακτήρας μιας στάσης περιέχει πάντα κάποιον υπολογισμό, κάποια έκπτωση. Και ο Μάιλς Ντέιβις είναι το αντίθετο της έκπτωσης.

14495506 105727943229268 3361736486756418713 n

Ο συγγραφέας Μάκης Μαλαφέκας, κάπου στην Αθήνα

Μιλάμε για τον άνθρωπο που άλλαξε την ιστορία της μουσικής 2-3 φορές. Όταν κουβαλάς μέσα σου τόσα κοιτάσματα ταλέντου, μήπως νομοτελειακά παίρνεις τον δρόμο της αυτοκαταστροφής;

Ίσως και παραπάνω. Η cool, η modal, η fusion... Όταν, το '87, ο Ρήγκαν κάλεσε διάφορους μαύρους μουσικούς στον Λευκό Οίκο σε μια επίσημη υποδοχή, ο Ντέιβις αποδέχτηκε την πρόσκληση μόνο από σεβασμό προς τον Ρέι Τσάρλς που θα έπαιρνε ένα βραβείο. Στη διάρκεια του δείπνου, η Νάνσυ τον ρώτησε ποιος ήταν και τι είχε κάνει στη ζωή του ώστε να αξίζει αυτήν την πρόσκληση. Αυτός της απάντησε ότι είχε αλλάξει τη μουσική πέντε-έξι φορές, συμπληρώνοντας: «εσύ τι έχεις κάνει για να 'σαι εδώ εκτός απ' το να πηδάς τον Πρόεδρο;» Οφείλουμε λοιπόν να τον πιστέψουμε. Για τη μουσική και για τα υπόλοιπα.

Για την αυτοκαταστροφή που λές, εξαρτάται. Δεν ξέρω αν υπάρχει ακριβώς «αυτοκαταστροφή» σ' αυτό το επίπεδο, σ' αυτήν την καλλιτεχνική κλίμακα. Αυτό που συχνά βαφτίζουμε αυτοκαταστροφή μπορεί συχνά να είναι μέρος ενός μεγαλύτερου σχεδίου που μας διαφεύγει. Είναι η στιγμιαία αποτυχία ως προμήνυμα ενός μελλοντικού θριάμβου.

Ο Μάιλς δεν είναι η αρχή της Τζαζ, υπάρχει μήπως η πιθανότητα να ορίζει το τέλος μιας μεγάλης και λαμπρής περιόδου, στη διάρκεια της οποία την ένιωθες να πάλλεται όπως ένα σώμα σε έκσταση; Ήταν, εξάλλου, ο τελευταίος από τα αγκωνάρια της Μεγάλης Μαύρης Μουσικής που έφυγε.

Οι τζαζίστες, με την ιστορική και την υπαρξιακή έννοια, δεν είναι αναρίθμητοι. Θα μπορούσαμε μάλιστα να τους μετρήσουμε, όπως γίνεται να μετρήσουμε τα σχέδια του Πικάσο, που μοιάζουν άπειρα αλλά φυσικά δεν είναι. Ένας ψυχοπαθής (ας πούμε ένας ιστορικός τέχνης) θα μπορούσε πράγματι να κάτσει και να τα μετρήσει. Με τον ίδιο τρόπο, ένας μανιακός θα μπορούσε να κάνει την πλήρη λίστα της τζαζ. Το αρχείο. Ίσως και να το έχει ήδη κάνει. Κι εμείς, εκεί, οφείλουμε να τον αντιμετωπίσουμε σαν τρελό, δηλαδή να μην τον ακολουθήσουμε στο τριπάκι του.

Όταν ο Μάιλς «μπαίνει» στην τζαζ, αυτή είναι στο απόγειο της μπίμποπ που είναι ήδη ένα μέγεθος “άπειρο” από μόνη της – και φυσικά βουτάει κατευθείαν στα βαθιά πλάι στον Τσάρλι Πάρκερ και τον Ντίζυ Γκιλλέσπι. Κι όταν φεύγει, 40 χρόνια μετά, αυτή έχει εκραγεί σε χίλια κομμάτια μουσικής λάβας. Είναι η εποχή που κι ο ίδιος λέει «δεν είμαι τζαζίστας, είμαι μουσικός». Έχει, στο μεταξύ, ζήσει διάφορα άλλα απόγεια, ανάμεσα στα οποία πρέπει να αναφέρουμε το άλμπουμ Kind of Blue (1959) – όχι επειδή είναι το στερεοτυπικό «αριστούργημα» που όλοι γνωρίζουν, αλλά γιατί αποτελεί ταυτόχρονα την κορύφωση και το τέλος μιας «χρυσής εποχής» που συνέβαινε πρωτίστως μέσα στο ίδιο το σώμα και το πνεύμα του Ντέιβις.

makis 23 3 final PEN22

Τελικά πού αναπνέει σήμερα η Τζαζ; Οι βιρτουόζοι και οι σπουδαίοι δεν λείπουν, αλλά μάλλον το κανάλι μέσα από το οποίο την ανακαλύπτουμε είναι η νοσταλγία (η μόδα του swing, η Τζαζ όπως την αναπαράστησε ο Σάζελ στο La La Land, κτλ.).

Δεν μπορώ να μιλήσω για το La La Land καθώς δεν το έχω δει, αλλά φαντάζομαι τι εννοείς. Ναι, υπάρχει αυτή η νοσταλγία και πολλά πράγματα λειτουργούν σήμερα μέσα από την έντεχνη νοσταλγία – από τη μουσική και τα καλλιτεχνικά κινήματα μέχρι τελικά και την παραμικρή στυλιστική αναφορά. Όλα είναι νέο-κάτι, ή μετά-κάτι.

Νομίζω ότι η τζαζ υπάρχει πάντα στον αυτοσχεδιασμό. Και στη ρυθμική ανατροπή. Είναι κάτι που παραμονεύει στην επόμενη στροφή. Όχι μόνο στη μουσική, μα σε οποιαδήποτε στροφή.

Υπάρχουν οδηγίες προς ναυτιλομένους για όσους θέλουν να ξεκινήσουν να ανακαλύπτουν τη μουσική του;

Φαντάζομαι ότι υπάρχουν, αλλά δεν θα μπορούσα να τις δώσω εγώ. Εξάλλου και το βιβλίο αυτό δεν είναι το πόνημα ενός «ειδικού»... Θα έλεγα ότι το ξεκίνημα μπορεί είναι διαφορετικό για τον καθένα, ανάλογα με τις αναφορές και τον χαρακτήρα του. Μπορεί, για παράδειγμα, να γίνει μέσα από τον νουάρ κινηματογράφο και τη μουσική του Ασανσέρ για δολοφόνους που έγραψε ο Ντέιβις το '57 στο Παρίσι, μέσα σε μια νύχτα. Μπορεί να είναι τα ηλεκτρικά διαμάντια του '69-'72 (In a Silent Way, Bitches Brew...), ή ακόμη και οι αναπάντεχες διασκευές που έκανε στη δεκαετία του '80 (You're Under Arrest). Ούτως ή άλλως, ο Μάιλς Ντέιβις είναι σατανικά ατόφιος. Όποιο κομμάτι του και αν απομονώσεις μαρτυράει, κατά κάποιο τρόπο, το σχήμα και την αξία του όλου.

18208972 254316968370364 7520115906768321612 o222

Μερικοί αγαπημένοι δίσκοι του Μάιλς και ένα σχόλιο για τον καθένα…

Όλοι οι δίσκοι που προανέφερα. Και πολλοί άλλοι... Το Sketches of Spain που εμπεριέχει πέντε ισπανικούς αιώνες, το The Man with the Horn που σηματοδοτεί την επιστροφή του από τον κάτω κόσμο, το 'Round About Midnight όπου μαζεύει για πρώτη φορά τη δική του σκληρή συμμορία με τον Κολτρέιν δίπλα του να παίζουν μουσικό μπουνίδι. Ωραίο ξύλο υπάρχει επίσης και στο Jack Johnson, ένα άλμπουμ-φόρο τιμής στον μποξέρ Τζακ Τζόνσον, τον πρώτο μαύρο πρωταθλητή βαρέων βαρών. Η ζωή ενός τζαζίστα είναι πολύ κοντά στο μποξ. Είναι γεμάτη ασύλληπτο πλούτο και βία και ομορφιά. Είναι ζωές υπέρβασης και νίκης.